كنسرت منظومه‌ سیمرغ قاف طی 10 شب در تالار وحدت به رهبری استاد فرهاد فخرالدینی به روی صحنه رفت. فخرالدینی حدود 9 سال از صحنه و رهبری اركستر دور بود، در این مدت اثری را رهبری نكرد و ظاهراً از دو سال پیش مشغول نگارش این سمفونی بود. گفته می‌شود اركستری كه روی صحنه رفت به مدیریت هنری آرش امینی از حدود شش‌ماه پیش، كار و تمرینات خود را آغاز كرده بود و در این 10 شب در دو بخش به اجرای آثار فرهاد فخرالدینی پرداخت.

باتوجه به حضور فرهاد فخرالدینی در این كنسرت جامعه‌ی هنری و علاقمندان همیشگی این دست آثار در ابتدا استقبال فراوانی از آن كردند؛ اما شاید اولین حضور مسعود پزشكیان به‌عنوان رئیس‌جمهور در یك برنامه‌ی موسیقایی و در این كنسرت توجه بخش عمومی‌تر جامعه را به این اجرا جلب كرد و باتوجه به اینكه برنامه خواننده‌محور نبود و خواننده‌ای با مختصات سوپراستار آن را همراهی نمی‌كرد، یك‌بار تمدید شد و بلیت‌های تمدید آن در زمان كمی به اتمام رسید.

نام آهنگساز به‌مثابه معیار

حضور فخرالدینی این هنرمند برجسته و از یادگاران استاد ابوالحسن صبا به‌عنوان آهنگساز و رهبر اركستر كه سال‌ها رهبری اركستر‌های مختلف در رادیو را پیش از سال 57 برعهده داشت و در سال 77 نیز چوب رهبری اركستر ملی ایران را بیش از 10 سال پس از آن در دست گرفت، قطعاً انتظارات را برای اهل فن بالا می‌برد و اثر او می‌تواند معیاری شنیداری برای علاقمندان موسیقی باشد. از این‌رو كنسرت منظومه‌ی سیمرغ قاف، زیر ذره‌بین اهل فن بوده و با یك رویداد موسیقایی معمول در جامعه تفاوت بسیار داشت.

لحظات به‌یادماندنی

«كنسرتو برای ویولن و اركستر»، نام بخش اول این كنسرت بود كه به آهنگسازی فرهاد فخرالدینی، رهبری آرش امینی و با نوازندگی ویولن امین غفاری اجرا شد. این بخش تیرماه 1402 در قالب كنسرت اركسترملی ایران برای نخستین‌بار اجرا شد و در این كنسرت برای دومین مرتبه به روی صحنه رفت.

قطعات ساخته‌ی فخرالدینی با اجرای امین غفاری نوازنده توانمند ویولن، لحظات جذاب، به‌یادماندنی و شورانگیزی از این كنسرت را برای مخاطبان به‌جای گذاشت. گفته می‌شود این كنسرتو برای ویولن و اركستر را فخرالدینی به امین غفاری تقدیم كرده است. غفاری از نوازندگانی است كه سال‌ها در عرصه‌ی ویولن تلاش كرده و در عین جوانی جایگاهی ویژه در نوازندگی دارد و حضورش در این كنسرت نیز یكی از ویژگی‌های مثبت این برنامه بود.

در بخش دوم این كنسرت فرهاد فخرالدینی با همان شمایل همیشگیِ كاریزماتیكِ رهبریِ اركستر، روی صحنه رفت و تالار وحدت را كه مملو از جمعیت بود به وجد آورد. در توضیح این بخش در بروشور كنسرت نوشته شده بود قاف (منظومه‌ی سیمرغ)؛ براساس منطق‌الطیر عطار برای اركستر، گروه كر و دو تك‌خوان در نشست خبری هم این‌گونه توضیح داده شده كه؛ این سمفونی یك اثر اپرایی است و فخرالدینی در این اثر كه در پنج موومان نوشته شده، سعی داشته داستان سیمرغ و درواقع منطق‌الطیر عطار را روایت كند.

این تمام چیزی بود كه مخاطب می‌دانست و البته اگر پیش‌تر گزارش نشستِ خبریِ این كنسرت را مطالعه می‌كرد. با اینكه بروشوری برای این برنامه تدارك دیده شده بود ظاهراً مسئولان و مدیران هنری اركستر ترجیح داده بودند هیچ اطلاعی از اینكه سمفونی در چند موومان اجرا می‌شود، یا اینكه هر موومان حامل چه پیامی است و اینكه كدام ابیات از صد‌ها بیت منطق‌الطیر در هر موومان اجرا می‌شود، در اختیار مخاطب نگذارند. مسئله‌ای كه می‌توانست با مدیریت و درایت تنها با درج یك باركد ساده در بروشور حل شود؛ بروشوری كه یك صفحه به‌نام تهیه‌كننده و اسپانسر اختصاص داشت!

انتقادات به اركستر و گروه كر

از دیگر ابهامات برنامه این بود كه در بروشور ذكر شده بود «با همكاری اركستر سمفونیك تهران» و مشخص نبود آیا این اركستر، همان سمفونیك تهران است یا نوازندگانی به آن اضافه یا از آن حذف شده‌اند. همچنین مشخص نبود اعضای گروه كر با كدام رویكرد و با كدام رهبری انتخاب شده‌اند.

در روز‌هایی كه این اجرا روی صحنه بود انتقاداتی همچنین در مورد بخش‌های مختلف سازی و گروه كر این اركستر شنیده می‌شد كه اظهارنظر فنی در این موارد را باید به متخصصان هر بخش سپرد، اما با توجه به حضور چهره‌های پیشكسوت اركستر و گروه كر در این اجرا بالاخص حضور ارسلان كامكار به‌عنوان كنسرت مایستر، اگر نحوه و مدت زمان شكل‌گیری و تمرین‌های اركستر كمی روشن می‌شد، قضاوت در این موارد آسان‌تر بود.

فخرالدینی پیش‌تر در نشست خبری اعلام كرده بود «این یك كار (اثر) اپرایی ست» و همین توضیح كافی‌است تا شنونده تصور كند با چه خوانشی از شعر ایرانی مواجه می‌شود. ساختار شعر كلاسیك ایرانی وقتی در قالب اپرایی قرار می‌گیرد، به‌هم می‌ریزد از این‌رو خوانش اپرایی اشعار كلاسیك ایرانی از دیرباز تاكنون مخالفان و موافقان زیادی داشته است.

برای مثال می‌توان برای ذكر یكی مخالفت‌ها به بازدید نورعلی خان برومند به اتفاق محمدرضا شجریان در سال 55 از اركستری به رهبری و آهنگسازی گلنوش خالقی اشاره كرد كه حسین سرشار در آن اثر شعری از حافظ را می‌خواند و به نقل از شجریان، برومند در آن شب بسیار عصبانی شد و گفت اینها حق ندارند با شعر ایرانی این كار‌ها را بكنند.

یا در مواردی كه موافق این شكل موسیقی بودند، می‌توان به قطعه‌ی «فروغ عشق» ساخته‌ی حسین دهلوی به خوانندگی حسین سرشار با شعری از عطار اشاره كرد.

این از معدود تجربه‌های اپرایی در آثار فرهاد فخرالدینی است. بیان اپرایی اشعار كلاسیك از آنجایی كه با ساختار موسیقی ایرانی همراه نیست برای شنونده‌ای كه با آن شعر آشنایی ندارد بسیار دشوار و حتی غیرممكن است. از همین رو دقایقی پس از شروع بخش دوم كنسرت سیمرغ (قاف) مخاطبان همه با گوشی موبایل در جستجوی ابیاتی بودند كه بتوانند آن را با آنچه مبهم می‌شنیدند، مطابقت دهند.

اثری كوچك از آهنگسازی بزرگ

فرهاد فخرالدینی یكی از آهنگسازان شاخص در تاریخ ایران است. چند اثرشاخص در كارنامه‌اش دارد كه او را در رده‌های بالای فهرست آهنگسازان ایرانی نشانده، موسیقی سریال‌های ابن سینا، سربداران و... از همین دسته‌اند. فخرالدینی آثار بسیاری را در قالب اركستر ملی از خود بجای گذاشت و تصانیف ماندگاری را ساخته و تنظیم كرده و البته آثاری بی‌كلام نظیر كنسرتو ویلن كه دراین كنسرت اجرا شد را در فهرست آثارش دارد. اما منظومه‌ی سیمرغ اثر شاخصی در كارنامه و نه در حد و قامت بلند او نیست.

آذرماه 1403 مردمی برای دیدن یكی از گنجینه‌های فرهنگی ایران روانه‌ی تالار وحدت شدند كه قدر منزلت او را نیك درك می‌كنند و به احترامش برخاستند. تصویر حضور فرهاد فخرالدینی روی استیج -فارغ از هر نقدی كه به آثار هر هنرمندی نیز وارد است- یكی از رویداد‌های زیبای سال‌های اخیر موسیقی ایران است.