همایش پژوهشی - ادبی موسیقایی «هورقلیا» (پژوهشی در حكمت شیخ شهاب‌الدین سهروردی) با حضور اهالی فرهنگ و هنر از جمله سعد سكندرخان رئیس موسسه فرهنگی اكو، شهاب قاسمی مدیر مسئول موسسه «دنگ دنگ كوبان» و طراح و سازنده ساز نوظهور «هورقلیا»، علیرضا قزوه شاعر و رییس دفتر شعر، موسیقی و سرود سازمان صدا و سیما، اصغر دادبه استاد دانشگاه علامه طباطبای و رییس بخش ادبی دایرة المعارف اسلامی و وحید اسدالهی موسیقیدان و نوازنده سازهای نقاره، دایره و گارمون توسط موسسه فرهنگی هنری «دنگ دنگ كوبان» در موسسه فرهنگی «اكو» برگزار شد.

ساز هورقلیا چگونه ساخته شد؟

شهاب قاسمی مدیر مسئول موسسه «دنگ دنگ كوبان» و طراح و سازنده ساز نوظهور «هورقلیا» درباره روند ساخت این ساز از سال 1384 و تغییرات و روند نامگذاری و تولید انبوه ساز در این سال صحبت كرد.

وی گفت: ما جمع شدیم برای مراسم «هورقلیا» تا برنامه مشتركی را از طرف موسسه دنگ دنگ كوبان به همراه موسسه فرهنگی اكو برگزار كنیم. این دو بخش باهم تلفیق شده است. هورقلیا فقط ساز و اسم نیست. حتی دف هم نیست. هورقلبا یك دنیای متفاوت و والایی است كه انسان در آن قرار می‌گیرد.

قاسمی افزود: سالیان سال ساز ریتم كار كردم، دوره اولی كه این ساز را ساختم سال 1384 بود. سازی را هم با نام انبرك می‌شناختم و دوست داشتم صدای آن با یك ساز كوبه‌ای تلفیق شود. دوستی به نام آقای مفتوم داشتم كه با او مشورت كردم و این ساز را طراحی كردیم. از آن زمان اجراهای مختلفی با این ساز داشتیم. در حال حاضر با توجه به مشورتی كه با استاد خودم استاد اسدالهی داشتیم، او موجب شد كه ساز را در قالب امروزی بسازیم. اكنون ساز هورقلیا یا هشت گوشه زنگدار با جنس پوست مصنوعی و وزن بسیار سبك و صدادهی متفاوت تولید شده و در اختیار علاقمندان قرار داده می‌شود.

توضیحاتی درباره حكمت «هورقلیا»

پس از آن اصغر دادبه درباره حكمت «هورقلیا» كه برگرفته از تفكرات شیخ اشراق (شیخ شهاب الدین سهروردی) است، اظهارداشت: شاید زمانی كه نام یك ساز هورقلیا گذاشته می‌شود و از سهروردی سخن می‌گویند، این سوال پیش بیاید كه هورقلیا در فلسفه او چه نقشی دارد؟ مسئله تبدیل وحدت به كثرت است. این مسئله‌ای است كه همواره در فلسفه الهی مورد توجه بود و دشوار بود كه چگونه واحد به كثیر تبدیل می‌شود؟ ارسطو یا مشائیان طرحی براساس اطلاعات فیزیكی و نجومی موجود درافكندند. این اطلاعات فیزیكی و نجومی همان هفت سیاره بود؛ قمر، زهره، شمس، مشتری، زحل، عطارد. براساس آن طرحی درافكندند كه خدا هم باید آن بالا بنشیند و بیافریند.
وی افزود: در نهایت طرح این بود كه آن آفریدگار نخستین آفریده را خلق كرده و آن یگانه موجود كه عقل اول نام‌گذاری كردند از آن كثرت شروع شده است. حال آن كثرت حركت كرده و شده است 10 موجود فراتجربه كه اسمش را عقل می‌گذارم و 9 موجود نیمه تجربه كه اسمش را فلك یا آسمان می‌گذارم. از آنجا گفتند ضرب و زور عقل به گونه‌ای نیست كه بتواند عقل خلق كند، بلكه عنصرهایی ماند آب، آتش، هوا و خاك را خلق می‌كند. به همین جهت مركز عالم زمین شد.

دادبه بیان كرد: یك مشكل وجود داشت، آن هم اینكه سنخیت و هم‌جنسی بود؛ یعنی زمانی كه می‌گویند خداوند یك موجود خلق می‌كند یعنی همان عقل اول را خلق می‌كند، عقل اول به لحاظ فراتجربه بودن مانند خدا است، منتهی مخلوق او است. سوال این است كه مشكل اصلی كه عبارت است از سنخیت كه یعنی از ماده، ماده پدید می‌آید و اگر پدیده‌ای غیرمادی داشته باشیم باید از یك پدیده غیرمادی درست شده باشد. چگونه از عقل دهم می‌خواهید یك امر نیمه تجربی درست كنید.

رییس بخش ادبی دایرة المعارف اسلامی اظهارداشت: سهروردی كه معتقد است تجدیدكننده فلسفه خسروانی هست، با طرح مباحث تازه مشكل را حل كرد. به این صورت كه یك مبدل پیدا كرد؛ یعنی گفت از بالا كه پایین می‌آیید سلسله موجودات فراتجربه؛ مجرب داریم و پایین هم یك سری موجودات مادی. حال در این میان باید یك موجود دوچهره‌ای پیدا كنید كه به جهاتی مثل بالایی‌ها باشد و به جهاتی مانند پایینی‌ها. آن موجودی كه او پیدا، نامش را گذاشت «عالم مثال» یا «عالم هورقلیا». این موجود در سیل نزولی هستی هنرش این بود كه فراماده را می‌توانست به ماده تبدیل كند. این طرحی بود كه سهروردی مطرح كرد و بسیار نقش‌آفرین بود به لحاظ مشكلی كه به لحاظ سنخیت داشت.

دادبه گفت: هر جهان‌بینی كه به نوعی با عالم بالا مربوط است و به تعبیر حكما صورتی در زیر دارد، باید صورت و شكلی از آن باید. ساز دوستان هم همین‌گونه است؛ درنتیجه نغمه‌ها و قصه‌ها به همان جا برمی‌گردد. این ساز یك هشت ضلعی است، همانند آنچه كه در گذشته در تقسیم دنیا می‌گفتند هفت اقلیم و سهروردی هورقلیا را اقلیم هشتم نامید تا بتواند با اقالیم هفت‌گانه مرتبط باشد.
وحید اسدالهی موسیقیدان نیز درباره ساز «هورقلیا» بیان كرد: زندگی من به پوست‌های مصنوعی گره خورده است؛ زیرا من از سال 1356 پوست‌های طلق را از جمهوری آذربایجان آورده بودم و روی نقاره دوخته بودیم اما سال 1363 استاد مسعود حبیبی به عنوان پیانیست به اركستر آذربایجانی در صدا و سیما آمد كه البته بسیار موزیسین بزرگ و پیانیست خوبی بود اما ایشان دف زیبایی هم می‌نواخت. من هم پیش از آن دف طلقی ندیده بودم و خاطر دارم چندین پوست طلقی را به آقای حبیبی نشان دادم تا یكی از آنها را روی ساز دف بكشد. می‌توان گفت كه من هم به نوعی در ابداع این ساز نقش داشته‌ام.

همچنین در طول برنامه؛ احمد شهریار از كشور پاكستان، علی مددی رضوانی از كشور افغانستان و شاه منصور شاه میرزا از كشور تاجیكستان به مناسبت یلدا شعرخوانی كردند.

در این برنامه شاهد همنوازی سازهای تنبور (سید فریدون درویشی)، عود (علی درویش‌نوری) و آواز (مصطفی وقاری) همراه با ساز هورقلیا با نوازندگی شهاب قاسمی، محمد دانشور، بهزاد زرگر، مائده عبادی و علیرضا فلاحتی و گروه وحید اسدالهی بودیم.

در پایان از سه آلبوم «خلوت نشین»، «شوقانه» و «نوای آشنا» از مجموعه آلبوم‌های «نوای دوست» با حضور سخنرانان و مهمانان رونمایی شد و تندیس‌های ساز هورقلیا و آلبوم‌های رونمایی شده به سخنرانان تقدیم شد.