حوزه مسجد و هیأت ـ امیرحسین كسائی: هر ساله در سالروز میلاد حضرت زهرا (س) مداحان به دیدار آیت‌الله‌ خامنه‌ای می‌روند. در این دیدار مقام معظم رهبری پیرامون مسائل مختلف مداحی نكات و توصیه‌هایی را مطرح می‌كنند در مطلب گذشته كه می‌توانید اینجا بخوانید، 32 مطالبه رهبری در موضوعات اشعار، هنر مداحی، توجه به خود، مضامین مداحی و فرهنگ‌سازی مطرح شد.

در گزارش پیش‌رو نیز به بازخوانی و تحلیل محتوا 19 مطالبه ایشان در این سال‌ها در موضوعات موسیقی، خانواده، فرهنگسازی، توجه به سنت‌ها، پرهیز از تفرقه‌افكنی، پرهیز از رفتارهای خارج از حدود، مجالس شادی، نقد و بررسی مداحی‌ها و وظایف نهادهای مداحی را بازخوانی می‌كنیم. در جدول، روی هریك از لینك‌ها بزنید، سخنرانی مورد نظر از پایگاه رهبر معظم انقلاب فرا خوانده می‌شود:

توصیه در باب موسیقی مداحی



هر آهنگ و آوازی به درد مداحی نمی‌خورد

موسیقی محور دیگر بیانات و توصیه‌های مقام معظم رهبری در دیدار با مداحان بوده است. ایشان در 69/10/17 در این باب می‌فرمایند: «هر آهنگ و آوازی به درد شما نمی‌خورد. آهنگ و آواز خاصی به درد شما می‌خورد؛ آن هم با شیوه بیان خاص مداحی.»

خودتان آهنگ بسازید

ایشان چندسال بعد و در 84/5/5 به مداحان می‌فرمایند: «من شنیده‌ام در مواردی از آهنگ‌های نامناسب استفاده می‌شود. مثلاً فلان خواننده طاغوتی یا غیرطاغوتی شعر عشقىِ چرندی را با آهنگی خوانده؛ حالا ما بیاییم در مجلس امام حسین و برای عشاق امام حسین، آیات والای معرفت را در این آهنگ بریزیم و بنا كنیم آن را خواندن؛ این خیلی بد است. خودتان آهنگ بسازید. این همه ذوق و این همه هنر وجود دارد. یقیناً در جمع علاقه‌مندان به این جریان كسانی هستند كه می‌توانند آهنگ‌های خوبِ مخصوص مداحی بسازند؛ آهنگ عزا، آهنگ شادی.»

نوآوری داشته باشید اما نه این‌جور

رهبر انقلاب دو سال بعد در 86/4/14 نیز مجدداً به این موضوع اشاره كردند و فرمودند: « مداح یا خواننده ما بیاید در رادیو و تلویزیون به تقلید - آن هم غلط - آهنگ غربی یا آهنگ مجالس لهو را در مجلس ایمان و در مجلس معنویت تكرار كند، این درست نیست؛ این غلط است. نوآوری، درست؛ اما نه این‌جور. این مربوط به آهنگ است. البته صدای خوب را می‌توان با آهنگ بد خراب كرد؛ صدای متوسط را می‌توان با آهنگ خوب آرایش داد. خود آهنگ یك مسئله است.»


روی مسئله‌ خانواده تكیه كنید

رهبر انقلاب بعد از آنكه نقشه موثر مداحان در فرهنگ‌سازی را تبیین كردند، 3 سال است كه مداحان را به سمت موضوعات مرتبط با خانواده اعم از ازدواج و فرزندآوری سوق دادند. ایشان در 97/12/7 فرمودند: «در این برهه از زمان روی مسئله‌ خانواده تكیه كنید. دشمن، نه دشمن ایران یا دشمن انقلاب؛ دشمن بشریّت، تصمیم گرفته كه نظام خانواده را در بین بشر از بین ببرد. ...در آن جاهایی كه از خدا دور بودند موفّق شدند، در یك جاهایی هم از جمله در ایران اسلامی ما موفّق نشدند امّا دارند تلاش می‌كنند. این ازدواج‌های سخت، این ازدواج‌های دیر، این فرزندآوری كم، این به تعبیر غلط زشتشان «ازدواج‌های سفید» -كه سیاه‌ترین نوع زندگی مزدوج است- همه‌ این‌ها به خاطر این است كه خانواده از بین برود. رواج شهوات، از بین رفتن حیا و عفّت، امروز جزو برنامه‌های دشمن است. شما مبارزه‌ با این‌ها را جزو برنامه‌های خودتان قرار بدهید.»

فرهنگ‌سازی در موضوعات خانواده كار مداحان است

ایشان سال بعد در 98/11/26 هم درباره این موضوع تاكید كردند و فرمودند: «تشكیل خانواده فرهنگ‌سازی می‌خواهد، ازدواج آسان فرهنگ‌سازی می‌خواهد، سخت‌گیری نكردن در امر ازدواج فرهنگ‌سازی لازم دارد؛‌ این فرهنگ‌سازی از شما برمی‌آید،‌ این كار شما است. جامعه‌ مدّاح خیلی كار می‌تواند انجام بدهد.»

به موضوع ازدواج بهنگام و فرزندآوری در مداحی‌ها بپردازید

رهبر انقلاب در 99/11/15 هم در خصوص موضوع خانواده فرمودند: «... ازدواج بهنگام و بدون تأخیر یكی از كارهای لازم و واجب است؛ فرزندآوری و تكثیر نسل یكی از آن وظایف مهم و اساسی است كه بایستی انجام بگیرد كه هر دو‌ی این‌ها -هم ازدواج زودهنگام و بهنگام، و هم تكثیر نسل- جزو نیازهای حیاتی امروز كشور و فردای كشور است. خب، این مفاهیم بایستی در مدّاحی شما عزیزانِ مدّاح جایگاه شایسته‌ای را داشته باشد.»
توصیه در باب توجه به سنت‌های گذشتگان

مانند گذشتگان در ابتدای مداحی، نصیحت كنید

یكی از توصیه‌های مقام معظم رهبری به مداحان همواره حفظ سنت‌های مداحی البته در عین استقبال از نوآوری‌ها با حفظ شأن و جایگاه اهل بیت(ع) بوده است. ایشان در 84/5/5 می‌فرمایند: «در منبر مداحی حتماً در اول، فصلی اختصاص بدهید به نصیحت یا بیان معارف به زبان زیبای شعر. اصلاً رسم مداحی از قدیم این‌طوری بوده است؛ الان یك مقدار آن رسم‌ها كم شده. مداح در اول منبر یك قصیده، یك ده بیت شعر - كمتر، بیشتر - فقط در نصیحت و اخلاق، با الفاظ زیبا خطاب به مردم بیان می‌كرد؛ مردم هم می‌فهمیدند و اثر هم می‌گذارد.»

محسّنات اساتید و پیشكسوت‌ها را یاد بگیرید

ایشان دو سال بعد در 86/4/14 هم فرمودند: «به جوان‌ها توصیه می‌كنم شیوه‌های پیشكسوت‌ها را بكلی كنار نگذارند؛ دست نكشند. من با نوآوری موافقم؛ نوآوری هیچ اشكالی ندارد؛ اما اگر بخواهید در این نوآوری كمال پیدا كنید، بایستی این نوآوری در امتداد شیوه‌ی گذشتگان باشد...محسّنات اساتید، پیشكسوت‌ها و كسانی را كه در این كار از شما یك پیراهن بیشتر پاره كرده‌اند، یاد بگیرید و چیزی بر آن اضافه كنید. شیوه‌های جدید، این‌جوری درست بشود، خوب است.»

نگذارید هیأت تبدیل بشود به محیط‌های دیگر

سال گذشته مقام معظم رهبری در 99/11/15 در باب استفاده از ابزارهای هنری خارج از هیأت توصیه مهمی داشتند و فرمودند: «قالب مدّاحی و آن شكل مدّاحی حفظ بشود. مدّاحی و مدیریّت هیأت را با بعضی از كارهای مشابهی كه اینجا و آنجا انجام می‌گیرد، اشتباه نباید گرفت. قالب مدّاحی باید حفظ بشود؛ از همه ابزارهای هنری مذكور كه عرض كردیم -صدای خوش، نغمه‌سازی خوش، نغمه‌پردازی خوب- باید در این‌ها استفاده بشود، لكن از چیزهایی كه بیرون از این قالب مدّاحی است مطلقاً نخواهید استفاده كنید و اجتناب بشود. نگذارید هیأت تبدیل بشود به محیط‌های دیگر؛ هیأت، باید هیأت بماند.»
توصیه در باب پرهیز رفتارهای خارج از حدود تاریخ سخنرانی


در هیأت كاری خارج از حدود و ضوابط شرع نكنید

یكی از توصیه‌های مهم مقام معظم رهبری در خصوص نوع حركات و رفتارهای مستمعین در مجالس به خصوص عزاداری‌ها اعم از لخت شدن، هروله كردن و ... است. ایشان در 93/1/31 می‌فرمایند: «در محیط‌های مراسم مذهبی، مراقب باشید هیچ كاری كه از حدود ضوابط شرع ممكن است بیرون برود، رخ ندهد؛ این را مراقبت كنید. محیط مدّاحی و خوانندگی دینی، یك محیط پاك و مطهّری است؛ نگذاریم آلودگی‌هایی كه متأسّفانه در دنیای هنر در بین مردمان بی‌قید و بی‌مبالات رواج پیدا كرده است، به محیط هنر اسلامی و مذهبی در محیط‌های مذهبی رسوخ كند و نفوذ كند؛ این را مراقب باشید.»

هیأت را به محلی تبدیل كنید كه جوانان لخت شوند و بالا و پایین بپرند درست است؟

رهبر انقلاب یك سال بعد در 94/1/20 هم این موضوع را بیشتر باز می‌كنند و می‌فرمایند: «... اینكه ما مجلس عزاداری و مدح سیّدالشهدا را ــ كه عظمت او به‌خاطر شهادت است، عظمت او به‌خاطر فداكاری در راه خدا است، عظمت او به‌خاطر گذشت است؛ گذشت از همه چیز، از همه خواسته‌ها، از همه‌ مطلوب‌ها ــ تبدیل كنیم به یك نقطه‌ سبك، به یك جایی كه یك تعدادی جوان لخت بشوند، بپرند هوا، بپرند پایین و ندانند چه می‌گویند، درست است؟ این شكر این نعمت است كه خدا به شما داده؟ این صدای خوش نعمت است؛ این توانایی اداره‌ مجلس نعمت است؛ این‌ها چیزهایی است كه خدا به همه نداده است، به شما داده؛ باید این نعمتها را شكر بگذارید.»

كجای این بالا و پایین پریدن‌ها عزاداری است؟

ایشان یك سال بعد و در 95/1/11 مجدداً صریح‌تر در این خصوص موضع گیری می‌كنند و می‌فرمایند: «اینكه بنده گاهی اوقات اعتراض می‌كنم به بعضی از مدّاحی‌ها كه مثلاً فرض كنید در عزاداری دهه محرّم وقتی انسان نگاه می‌كند كه گاهی می‌آورند عكس‌هایش را؛ حالا هم كه دیگر این وسایل زیاد شده؛ البتّه بنده ندارم امّا گاهی می‌آورند به من نشان می‌دهند این عكس‌ها و مانند این‌ها را می‌بیند مثلاً در یك جلسه همه دارند همین‌طور می‌پرند هوا و می‌آیند پایین؛ خب، این چه فایده‌ای دارد؟ این چه تأثیری دارد؟ كجای این عزاداری است؟ اینكه من اعتراض می‌كنم، از هیجان جوان‌ها بنده ناراحت نیستم؛ خب جوان اهل هیجان است، جوان منبع انرژی است و دائماً دلش می‌خواهد انرژی خودش را تخلیه كند؛ من از این باب (می‌گویم) كه این وظیفه‌های بزرگ زمین نماند. وقتی‌كه در یك جماعتی ده هزار جوان یا پنج هزار جوان جمع شدند و دلشان را دادند به شما، شما می‌توانید با یك اجرای عالی، هنرمندانه و پُرمغز، این‌ها را تبدیل كنید به انسان‌های كارآمدی كه با عزم جزم بروند دنبال كار.»

نباید كاری كنید كه عصبیت آن مسلمانِ غیرشیعه علیه شما تحریك شود

یكی از مهمترین توصیه‌های مقام معظم رهبری، پرهیز از تفرقه‌افكنی است كه شاید بتوان گفت مغفول مانده و گاه بی‌گاه شاهد رفتارهای تفرقه‌افكن از سوی برخی هستیم. ایشان در 86/4/14 در این خصوص می‌فرمایند: «انسجام اسلامی یعنی عصبیت‌های بین‌المذاهبی مسلمان‌ها نباید تحریك شود. شما نباید كاری كنید كه عصبیت آن مسلمانِ غیرشیعه علیه شما تحریك شود؛ او هم متقابلاً نباید كاری كند كه غیرت و عصبیت شما را علیه خودش تحریك كند. آنها همین را می‌خواهند...اگر دیدید در جامعه بین شما كسانی هستند كه عكس این رفتار می‌كنند، آنها را طردشان كنید؛ مخالفت خودتان را به آنها ابراز و اعلام كنید؛ این‌ها ضرر می‌زنند؛ ضربه می‌زنند.»

اختلافات مذهبی و طایفه‌ای را كمرنگ كنید

ایشان 6 سال بعد در 92/2/11 مجدداً در این خصوص می‌فرمایند: « این نعمتها (حنجره، لحن و آهنگ و شعر) در اختیار شما است؛ این‌ها را در خدمت چه قرار می‌دهید؟ در خدمت معرفت‌افزایی. اگر در خدمت اختلاف‌افكنی واقع شد، اگر در خدمت تحریك عصبیت‌هائی قرار گرفت كه امروز به خاطر این عصبیت‌ها، متعصبین لجوج در نقاطی از دنیا بیست تا، سی تا سر می‌بُرند، این استفاده، استفاده بدی است؛ این را خیلی مراقب باشید....»

نباید كینه‌ورزی‌های مذهبی را زیاد كرد

ایشان در 93/1/31 هم در این خصوص می‌فرمایند: «... در جلسات نباید كینه‌ورزی‌های مذهبی را زیاد كرد؛ این را چقدر باید تكرار كرد؟ بارها تكرار كرده‌ایم؛ بعضی حاضر نیستند (گوش كنند).»

توصیه در باب برگزاری مجالس شادی

آهنگ شادی از آهنگ عزا جداست

رهبر انقلاب در همان دیدار 84/5/5 نكته دقیق و موشكفانانه‌ای در باب تفاوت مجلس عزا و شادی بیان كرده و می‌فرمایند: «آهنگ شادی از آهنگ عزا جداست. الان معمول شده كه برای روزهای عید جلساتی تشكیل می‌دهند. بنده مخالف این كار نیستم؛ بد هم نیست كه دست می‌زنند. البته اگر از رادیو بشنویم - كه بنده خودم گاهی از رادیو شنیده‌ام - و شعر را درست گوش نكنیم، خیال می‌كنیم دارند سینه می‌زنند! هم لحن، سینه‌زنی است؛ هم آن دستی كه می‌زنند، مثل زدن روی سینه است. این چه شادی شد؟! اگر برای روزهای شادی، آهنگ‌های مناسب - نه آهنگ‌های مبتذل، نه آهنگ‌های طاغوتی، نه آهنگ‌های حرام - و شیوه‌های خوب انتخاب كنند، مؤثرتر و بهتر است. این‌طور نباشد كه چون به روضه‌خوانی عادت كرده‌ایم، روز شادی هم كه می‌خواهیم حرف بزنیم، لحنمان بشود لحن روضه‌خوانی.»

عزاداری به جای خود، مولودی‌خوانی و شادی هم به جای خود

ایشان در سال 92/2/11 هم در این خصوص می‌فرمایند: «من در این سال‌های طولانی، خیلی اوقات به برادران مداح كه اینجا می‌خواندند، این اعتراض را می‌كردم كه جلسه جشن و مولود را تبدیل می‌كردند به مجلس عزاداری؛ مفصّل روضه خواندند و اشك گرفتند! هر چیزی به جای خودش. ...اینجور نیست كه در مجلس مولودی‌خوانی ائمه (ع) هم حتماً باید یك روضه‌ای خوانده شود، یك دمی داده شود، یك اشكی گرفته شود؛ هیچ لزومی ندارد. ...عزاداری به جای خود، مدیحه و مولودی‌خوانی و شادی هم به جای خود؛ اینها را نباید با هم مخلوط كرد.»
توصیه به بزرگان و نهادهای مداحی


منصب مدّاحی باید یك حدود و ثغور پیدا كند

مقام معظم رهبری در 68/10/28 توصیه‌ای به بزرگان و نهادهای حوزه مداحی دارند و می‌فرمایند: «باید بتدریج جوری بشود كه این سِمت مدّاحی ‌-كه واقعاً یك منصب است- و این منصب مدّاحی، یك حدود و ثغوری هم پیدا كند. مدّاحی اهل‌بیت خیلی بالا است؛ هم مقام بالایی دارد، هم تأثیر زیادی در جامعه و ذهن مردم دارد. [باید] یك حدودی پیدا كند؛ بدانید چه كسی مدّاح است، مقدّمات كار مدّاحی او چیست، چقدر شعر می‌داند، چقدر حفظ است، چقدر می‌تواند بخواند؛ این خصوصیّات را یك مركزی [تشخیص بدهد]؛ یا از این مراكز مرسوم یا خود شماها؛ به یك كیفیّتی فكرش را كنید.» این از جمله توصیه‌های مقام معظم رهبری است كه می‌توان گفت برروی زمین مانده و هنوز بعد از 32 سال برای آن فكری نشده است.

توصیه در باب نقد مداحی


اشعار را در مجامع ادبی نقد كنید

ایشان در بیانات خود در دیدار 68/10/28 فرمودند: «نسبت به شعر سخت‌گیری كنید. حالا این جلسه، جلسه مناسبی نیست برای اینكه من بنشینم بگویم كدام بیت اگر چه‌جوری بود بهتر بود یا چه اشكالی داشت؛ امّا این كار را در مجامع ادبی باید كنند. یعنی آن شعری را كه شما خودتان سروده‌اید و ممكن است خوب هم باشد ‌-قضاوت كلّی نمی‌كنم- در یك مجمع ادبی بگذارید وسط و جایزه بدهید به هر كسی كه این شعر را نقد كند و یك اشكال به‌جایی بر این شعر وارد كند، تا قوی شود.»

اساتید و محققین به نقد مداحی بپردازند

معظم‌له در 95/1/11 هم فرمودند: «این پدیده درخورِ كار علمی است؛ یعنی واقعاً جا دارد دانشجویان ما، اساتید ما، محقّقین ما بنشینند و روی این پدیده فكر كنند، كار كنند؛ هم تفسیر و تحلیل كنند، هم راه‌های علمیِ گسترش این را به ما نشان بدهند و یاد بدهند. ما در واقع دستِ‌كم گرفتیم این پدیده را؛ خیلی پدیده مهمّی است.»