آهنگساز:روح اله خالقی-خواننئه:غلامحسین بنان

در شهریور 1323 كه نیروهای انگلیسی و دیگر متفقین، تهران را اشغال كرده بودند، «حسین گل گلاب» در خیابان هدایت می‌بیند كه سربازی انگلیسی در حال كتك زدن و فحاشی به بقالی ایرانی است. حتی به یك افسر نظامی هم كه به قصد مداخله وارد ماجرا می‌شود، سیلی محكمی می‌زند. گل گلاب، پس از دیدن این صحنه، با چشمان اشك‌آلود به دیدن روح الله خالقی، موسیقیدان می‌رود و ماجرا را برای او تعریف می‌كند و می‌گوید:
«كار ما به جایی رسیده كه سرباز اجنبی توی گوش نظامی ایرانی می‌زند؟»
روح الله خالقی می‌گوید: «ناراحتی تأثیری ندارد. بیا كاری كنیم و سرودی بسازیم.»
‌ همان جا مرحوم گل گلاب شروع به زمزمه شعری می‌كند كه با تكمیل آن، خالقی موسیقی را می‌نویسد. بنان نیز آن را می‌خواند. ظرف یك هفته، تصنیف ای ایران با یك اركستر بزرگ اجرا می‌شود و بعد از آن بار‌ها در زمان زندگی خالقی و شاعرش، گل گلاب، اجرا شد. حتی فیلمی به كارگردانی ناصرتقوایی بر اساس این ترانه و با همین نام ساخته شد.
گفتنی است همه واژگان شعر ‌ای ایران، به زبان فارسی است و واژگان بیگانه در آن راه نیافته و در فضایی حماسی و در آواز دشتی ساخته شده است.
گفته می‌شود، ملودی اصلی و پایه‌ای كار از برخی نغمه‌های موسیقی بختیاری ـ كه از فضای حماسی برخوردار است، گرفته و با پرداخت و تنظیم حرفه‌ای زنده یاد خالقی، این سرود در اجرای نخست به صورت كر خوانده شد، اما ساختار محكم شعر و موسیقی آن سبب شد تا در دهه‌های بعد، خوانندگان آن را به صورت تك‌خوانی اجرا كنند.
در ادامه این ترانه را می شنویم و شعر آن را با هم زمزمه می كنیم:
ای ایران ای مرز پر گهر
ای خاكت سرچشمه هنر
دور از تو اندیشه بدان
پاینده مانی و جاودان
ای … دشمن ار تو سنگ خاره‌ای من آهنم
جان من فدای خاك پاك میهنم
مهر تو چون شد پیشه‌ام
دور از تو نیست اندیشه‌ ام
در راه تو ، كی ارزشی دارد این جان ما
پاینده باد خاك ایران ما
سنگ كوهت دُر و گوهر است
خاك دشتت بهتر از زر است
مهرت از دل كی برون كنم
برگو بی مهر تو چون كنم
تا … گردش جهان و دور آسمان بپاست
نور ایزدی همیشه رهنمای ماست
مهر تو چون شد پیشه ام
دور از تو نیست، اندیشه ام
در راه تو، كی ارزشی دارد این جان ما
پاینده باد خاك ایران ما
ایران ای خرم بهشت من
روشن از تو سرنوشت من
گر آتش بارد به پیكرم
جز مهرت بر دل نپرورم
از … آب و خاك و مهر تو سرشته شد دلم
مهرت ار برون رود چه می شود دلم
مهر تو چون شد پیشه ام
دور از تو نیست اندیشه ام
در راه تو، كی ارزشی دارد این جان ما
پاینده باد خاك ایران ما