یكی از نكات ویژه نوحه خوانان و مداحان پیشكسوت كشورمان از چندین دهه قبل تا زمانی كه موسیقی های كم مایه و برگرفته از ملودی های بی ربط برای تشدید ضرباهنگ نوحه ها در آیین های سینه‌زنی و زنجیرزنی در اغلب تكایا و حسینیه ها رخنه نكرده بود، توجه بسیار دقیق آنها روی اجرای نوحه ها و مرثیه هایی بر اساس تم ها و ردیف های موجود در موسیقی كلاسیك ایرانی بود كه این دقت نظر ذاكران اهل بیت (ع) را نه تنها تبدیل به افرادی آگاه، دارای اندیشه و صاحب سبك كرده بود، بلكه آنها را به عنوان هنرمندانی نیز معرفی می كرد كه خواسته یا ناخواسته تلاش می كنند برای ذكر مصیبت شهادت حضرت سید الشهدا (ع) شرایطی مهیا شود كه گوش شنیداری در كنار انتقال مفهوم با موسیقی ردیف دستگاهی ایران آشنایی بیشتری پیدا كند.

این توجه و تمركز هم در بسیاری مواقع تا جایی پیش می رفت كه حتی بسیاری از خوانندگان عرصه های مختلف موسیقی بر اساس همین خوانش ها و نوحه ها دست به تولید آثارشان می زدند و فضا را به سمتی می بردند كه گوش مخاطب به بهترین شكل ممكن شنونده و شاهد هم نشینی معقولانه و منطقی موسیقی با محتوای نوحه ها و ذكر مصیبت ها بود و می توانست براساس اندیشه و مفهوم مندرج در نوحه ها و ملودی های ملهم از موسیقی ردیف دستگاهی ایران و تسلط خواننده روی این 2 مقوله از آنچه در تكایا و حسینیه های آن سال های نه چندان دور شنیده ایم بهترین استفاده معنوی و حسی را ببرد. مسیری كه به واسطه اعتقاد راسخ ایرانیان با مفهوم عاشورا هرگز كم رنگ نشد اما در برخی مواقع وارد جریانی شد كه بهترین مصداق برای آنچه اتفاق افتاده «افراط» و «تفریط» است.


شرایطی كه تقریبا از دهه هشتاد به بعد به واسطه تغییر سلیقه ها، تغییر سبك های سینه‌زنی و زنجیرزنی كه هدفی جز تهییج و نه تقویت اندیشه و مفاهیم مندرج در اشعار نوحه ها نداشت و همچنین ابزار و ادوات پرزرق و برق هیئت ها برای جلب مخاطب بیشتر به هر قیمتی ماجرای نوحه خوانی را با استفاده از آن چه «موسیقی» می نامیم، وارد مسیری كرد كه اكنون برای برون رفت از بحران به وجود آمده باید كارهای زیادی انجام داد.

چارچوبی كه هم باید مصداق های مرتبط با تغییر ذائقه مخاطبان به ویژه مخاطبان جوان را مد نظر قرار دهد و هم باید به گونه ای عمل كند كه محتوا اسیر دست و پا بسته محتوای اشعار نشود. فضایی كه تاكنون با چالش های زیادی مواجه و تبدیل به مقوله ای شده كه بسیاری از كارشناسان و صاحب نظران عرصه موسیقی و مداحی روی آن نظرات زیادی دارند و بر این باورند آسیب شناسی شرایط موجود باید تبدیل به یك «طرح مسئله» جدی در حوزه موسیقی آیینی شود.

اما در این فضایی كه نیازمند بررسی و واكاوی جدی است، هستند افرادی كه در قالب نوحه خوان و ذاكر اهل بیت نهایت تلاش خود را انجام می دهند تا با وجود همه فراز و نشیب هایی كه در پیشینه فعالیت های آنها به چشم می خورد فضای محترمانه و درخورشان و آدابی از محرم و عزاداری را به نمایش بگذارند كه از جهات مختلفی قابل بررسی و ستایش است. مسیری دارای آگاهی و صدالبته برنامه ریزی شده كه در میان انبوه تولید و پخش نوحه هایی كه دست كمی از فضای «دیسكو» ندارند توانسته هم ذائقه نسل جوان و امروزی جامعه را نگه دارد و هم شرایطی را فراهم آورد كه عموم مردم و قشر پیشكسوت جامعه ایرانی نیز با نغمه ها و نواهای آنها همذات پنداری زیادی پیدا كنند. مسیری ارزشمند كه محمود كریمی یكی از همین افراد است.


محمود كریمی از آن دسته نوحه خوانان و در این سال ها با مصداق «نوحه خوان هنرمندی» است كه اگرچه سال ها در عرصه مداحی دارای سوابق زیادی بوده است اما عمده فعالیت ها و آثارش از دهه هفتاد بود كه با استقبال ارادتمندان اهل بیت (ع) مواجه شد و شرایطی را فراهم كرد كه وی به همراه تعدادی اندك از هم نسلانش تبدیل به الگوهایی شاخص در حوزه مرثیه سرایی و نوحه خوانی شوند. مسیری كه گواه چنین ادعایی افزایش چشمگیر جمعیت حاضر در هیئت هایی است كه كریمی و برخی دیگر از نوحه خوانان در آنجا مستقر هستند. فرآیندی كه قطعا وجوه معنوی آن دربرگیرنده ارزش های فراوانی است اما به واسطه آگاهی، افكارسنجی و استراتژی یك گروه تولید محتوا كه محمود كریمی در ردیف های اول آن قرار دارد توانسته وی را به عنوان یك نوحه خوان مولف در جامعه هدف خود معرفی كند. نوحه خوانی كه تلاش كرده در این سال ها ضمن هوشمندی هایی كه بر انتخاب اشعار تمركز دارد در حوزه های موسیقایی نیز دست به ابتكاراتی بزند كه با تمام ملاحظات و انتقاداتی كه می تواند به همراه داشته باشد، دربرگیرنده جریان سازی هایی است و باید چنین نگاهی را تحسین كرد.

كریمی نوحه‌خوان كه به نظر می آید نگاه و مطالعه ویژه ای روی دستگاه های موسیقی ایران و نقش آن در نوحه خوانی دارد، تقریبا جزو اولین مداحانی بود كه بعد از به دست آوردن تجربیات ارزنده ای كه از تغییر سبك های سینه زنی كسب كرده بود، تلاش كرد تا پلی بین گذشته و امروز باشد. او در این مجال بود كه به واسطه یك نقشه راهبردی سعی كرد ضمن استفاده از ملودی ها و نغمه های برگرفته از سبك های سینه زنی چندین نسل قبل تر از خود، الحان نوحه ها را به سمت و سویی ببرد كه هم شورانگیزی و ایجاد تهییج داشت و هم جوری در تكیه به واسطه میانداران و سبك های موسیقایی اجرا می شد كه كمتر كسی از این چارچوب انتقاد می كرد. مسیری كه یكی از اوج های آن ورود سنج و دمام به درون حسینیه محل سینه زنی محمود كریمی و عزاداران محله چیذر تهران بود و موجب شد تا بسیاری دیگر از تكایا نیز به تقلید از آن چه در این هیئت انجام گرفته، به طور رسمی از ادوات موسیقی در سینه زنی ها استفاده كنند. موضوعی كه متاسفانه بازهم ماجرای «افراط» گریبان گیر ماجرا شد و حواشی را ایجاد كرد كه قطعا نه به نفع موسیقی و نه عرصه نوحه خوانی بود. با این حال اما بدعتی بود كه كریمی سعی داشت بدون اینكه اسیر جذابیت های صرف موسیقایی ماجرا شود، مسیر تازه ای را برای مجالس سینه زنی باز كند.


البته این تازه آغاز كار بود، چرا كه كریمی تصمیم داشت روی همین رویكرد كارهای تازه ای انجام دهد. كارهایی كه بسیاری از آنها در واقع ادامه همان سبك های سینه زنی دهه 40 و 50 تهران قدیم بود اما میزانسن صحنه اجرایی به شكلی چیده می شد كه ذائقه نسل امروز را هم در نظر می گرفت. یكی از همین مصداق ها سبك چهارپایه خوانی كریمی در هیئت بود. به این قاعده كه او قبل یا بعد از اجرای روضه به بیرون حسینیه یا خیمه می آمد و با استقرار یك چهارپایه به شیوه سنت چهارپایه خوانی تهرانی ها در محرم كه مرحوم احمد دلجو (مداح) یكی از مهم ترین های این عرصه بود و همچنین به اهتزار درآمدن پرچمی بزرگ مزین به نام حضرت سیدالشهدا (ع) نوحه هایی را می خواند كه سبك آنها نیز براساس همان سبك و سیاق خوانش نوحه های قدیمی بود و با صدا و لحن خاص كریمی به گونه ای پیش روی سوگواران قرار می گرفت كه حال خوبی بر اتمسفر جلسه حاكم می شد.

یكی دیگر از خصوصیات محمود كریمی در خوانش های خود كه در این چند سال هم شدت بیشتری به خود گرفته، اجرای نوحه هایی براساس ملودی ها و نواهای ماندگار بعضا ملی میهنی یا آثار بزرگان عرصه موسیقی است. فرآیندی كه اوج آن در اجرای نوحه معروف به «ای ایران ایران» با استفاده از موسیقی قطعه ملی میهنی با صدای مرحوم محمد نوری هم در تكیه چیذر و هم در حسینیه حضرت امام خمینی (ره) بود كه رهبری هم قبل از آغاز مراسم به كریمی فرمودند: «ای ایران بخوان»؛ نكته ای كه می تواند به عنوان یكی از امتیازات موسیقایی محمود كریمی در اجرای نوحه هایش محسوب شود.


كریمی اما به این شرایط هم قانع نبود. او تلاش كرد تا با استفاده از ملودی ها و نواهایی ملهم از موسیقی اقوام ایران نوحه هایی را نیز آماده كند كه بتواند براساس آنها رنگ و بوی متفاوت و كمتر تجربه شده ای را پیش روی سوگواران قرار دهد. مسیری كه در این چند سال چندین و چند بارتكرار شد و نشان داد كه ظرفیت بالقوه موسیقی نواحی ایران در صورت هوشمندی و ابتكار عمل تا چه اندازه می تواند هم در شورانگیزی برای عرض ارادت و هم در حوزه القای یك محتوای مذهبی، نقش ارزنده‌ای ایفا كند. موضوعی كه محمود كریمی بارها و بارها در قالب گویش ها و لهجه های مختلف، آن را در مراسم سینه زنی تجربه كرده و نشان داده كه می توان با این رویكرد كارهای تاثیرگذاری انجام داد.

به هر ترتیب محمود كریمی نشان داده علاوه بر تسلطی كم مثال در مداحی و نوحه خوانی، می بایست در حوزه موسیقی نیز آگاهی داشت، یك آگاهی خردمندانه كه هم جوانب شرعی ماجرا را مورد توجه قرار دهد و كار را به افراط و تفریط نرساند و هم بتواند مسیر خوبی برای بیان مفاهیم اشعار نوحه آن هم مبتنی بر نوشته های مقاتل ایفا كند. چارچوبی كه بی تردید خالی از انتقاد نیست اما كریمی نشان داد می توان با تكیه بر موسیقی، فضای متعارفی را در نوحه خوانی تعریف كرد كه در عین قاعده مندی و پرهیز از باری به هرجهت بودن، بدعت های خوبی برای جذب جوانان به سمت حسینیه ها و تكایا طراحی كرد. مسیری كه اگرچه در برخی مواقع توسط برخی مداحان كم سن و سال تر وارد چالش های عجیب و غریبی شده اما قطعا نمی توان نقش محمود كریمی در ایجاد یك پل ارتباطی مستحكم بین گذشته و حال را نادیده گرفت. فرآیندی كه یك «دم گرم» می خواهد و اندكی مطالعه خردمندانه كه می تواند با موسیقی نیز هم نشینی مسالمت آمیزی داشته باشد.