به گزارش خبرنگار كتاب و ادبیات خبرگزاری فارس، مطالعه نقش‌های فرهنگی روی این آثار تاریخی ارتباط تنگاتنگ آن با آداب‌ورسوم ملت را نشان می‌دهد. به علت دشواری ذكر همه نقش‌های تزئینی آثار تاریخی فرهنگی در این گزارش فقط به ذكر برخی از این نقش‌ها بسنده می‌كنیم.

یكی از نقوش تزئینی كه به‌وفور در آثار تاریخی فرهنگی نخجوان دیده می‌شود، نقوش اسلیمی است. این نقش را در آثار تاریخی و باشكوه معماری فرهنگ تركی-اسلامی شهر نخجوان و سطح خارجی مقبره‌های احداث‌شده توسط عجمی ابوبكر اوغلو نخجوانی می‌توان دید. نقوش اسلیمی در مقبره باعظمت مومنه خاتون در سمت جنوبی سقف در كنار سطر دوم، سمت راست درب با آجر كار شده است.

این اثر هنری با مهارت ویژه معمار مقبره مومنه خاتون، با تركیب آجرهای ریزودرشت به وجود آمده است. این نقش اسلیمی با دو سری آجر ایجاد شده است و ترتیب قرار گرفتن آجرها نسبت به یكدیگر سبب خلق این نقش شده است.

نقوش اسلیمی در مقبره مومنه خاتون

تحقیقات تاریخی بر روی نقوش اسلیمی مقبره‌های یادشده نشان می‌دهد این نقوش به‌هیچ‌وجه مشابه نقوش اروپایی نبوده و صرفا نوعی اثر هنری مرتبط با فرهنگ كهن می‌باشد. طبق نظر محققان، این نقوش از زمان‌های قدیم موجود بوده است. علی‌رغم گستردگی كاربرد این نقش در نمونه‌های هنری و صنایع‌دستی دوران كهن آذربایجان، در نخجوان این نوع نقش تزئینی ازلحاظ تعداد كم است.

قدیمی‌ترین نمونه این نوع نقش فقط در یك نمونه سفال‌گری دوران كهن نخجوان می‌توان مشاهده كرد. هرچند این ظرف ازلحاظ ویژگی‌های آماده‌سازی و خصوصیات نقوش روی آن معمولی است اما به خاطر به داشتن نقش اسلیمی با سایر ظرف‌ها متفاوت است.

نقوش اسلیمی در مقبره گلستان

نقش‌ها با رنگ سیاه و قرمز بر روی سطح زرد رنگ كشیده شده‌اند. آن‌ها شامل شبكه‌های مستطیل شكل و سایر زیورآلات تزئینی هستند. چنانچه مشخص است، در عصر برنز سفال‌ها با رنگ پلی كروم در مناطق نخجوان، ارومیه و آناتولی شرقی به‌عنوان نوعی فرهنگ ظروف رنگی معمول بوده است. استفاده از شبكه‌های مستطیل شكل در نقش دهی به این كاسه‌ها در گورستان تازه كند، یایجی و حسن سو مشخص‌شده است. اما به‌كارگیری نقش اسلیمی در این تیپ ظروف برای اولین بار دیده می‌شود.

در آذربایجان استفاده گسترده از نقش اسلیمی در فرهنگ سفال‌گری متعلق به منطقه خوجالی-گَدَبَی دیده می‌شود. طبق نظر محققان، این نقش كه در شكل‌های مختلف مشاهده می‌شود نام خود را از رودخانه‌ای در تركیه گرفته است. یونانی‌ها نام این رودخانه را كه همچون مار جریان دارد به این نقش دادند و در فرهنگ لغات مردم دنیا وارد شده است.

تصویر نقوش اسلیمی در سفال‌های شاه تختی

نقش اسلیمی در عصر برنز نخجوان قدیم نیز كاربرد گسترده‌ای داشته است. برخی اشیا زینتی بدست آمده از شاه تختی، مونجوقلو تپه، ساری دره، قیزیل بورون و كولانی با نقوش اسلیمی تزئین شده‌اند. تحقیقات نشان می‌دهد، نقوش اسلیمی در نمونه آثار هنری و صنایع‌دستی آذربایجان به مدت زیادی استفاده شده است. كاربرد نقش‌های اسلیمی در نمونه‌های فرش متعلق به قرن نوزدهم یك‌بار دیگر این موضوع را اثبات می‌كند.

چنانچه مشخص است، ریشه‌های تاریخی نقوش اسلیمی كه جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ تركی-اسلامی نخجوان دارد به دوران كهن برمی‌گردد. نقوش اسلیمی در زبان آذربایجانی در معنی پیچ‌درپیچ است. مردم عادی به این تیپ نقش، فرار تازی هم می‌گویند. در اراضی تركیه این نوع نقش در معنی مسیر آب نیز شناخته می‌شود. احتمالا، نقوش اسلیمی با آب نیز ارتباط داشته است. نقوش به شكل حركت آب یكی از بیشترین نقش‌های استفاده شده در نمونه‌های قدیمی آثار هنری و تزئینی می‌باشد.

تصاویر قدیمی آشكارشده در كول تپه

تصاویر چرخ‌وفلك هم در نمونه‌های سفالی كهن و همچنین در آثار مادی-فرهنگی متعلق به فرهنگ تركی-اسلامی مشاهده‌شده است. بر اساس تحقیقات نظامی مراد اوغلو نوشتن نام علی به شكل چرخ‌وفلك این مفهوم را می‌رساند كه تا دنیا می‌چرخد اعمال نیك علی نیز از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود.

چنین نقش‌هایی در تصاویر گمی قایا نیز مشاهده می‌شود. دایره تقسیم‌شده به چهار قسمت از نمادهای پركاربرد خورشید است. بر اساس نظر مصیب اف، دایره تقسیم شده به چهار قسمت در مفهوم انتشار نور خورشید در چهار گوشه جهان است. طبق نظر ریباكف، این دایره به‌عنوان نماد چهار سمت جهان است.

بر اساس مطالعات انجام شده می‌توان گفت، نقوش اسلیمی چه در نمونه‌های هنری كهن و چه در فرهنگ تركی-اسلامی دارای مفهوم معنایی بوده و عقاید ملت را منعكس می‌كند. تمدن اسلامی نیز در دوران شكوفایی خود مفهوم اسلامی به این نقوش تزئینی داده است.

این كتاب توسط وابستگی فرهنگی ایران در نخجوان گردآمده است.

انتهای پیام/