نخستین شب اجراهای مرحله ملی شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران، شامگاه شنبه- 16 دی‌ماه- با یاد شهدای حادثه تروریستی كرمان به میزبانی تالار رودكی برگزار شد.

محمدعلی مراتی دبیر شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران پیش از آغاز اجراها در سخنانی اظهارداشت: نخستین شب مرحله ملی جشنواره شانزدهم را تقدیم می‌كنیم به محضر عزیزانی كه در حمله تروریستی كرمان به شهادت رسیدند و در ابراز همدردی با خانواده‌های آنان، قطعه اول را با «لالایی» موسیقی قشقایی و كَرنانوازی استاد حسینعلی سعادتی راد آغاز می‌كنیم.

پس از صحبت‌های دبیر جشنواره گروه اول به صحنه آمدند كه اجرای نخست به هنرمندی حسینعلی سعادتی‌راد نوازنده كَرنا و نقاره‌نوازی مهدی سعادتی راد اختصاص داشت.

«لالایی»، «صبحگاهی» و «یورغه پایانی» از قطعات موسیقایی این اجرا بودند.

بزرگداشت شهدای كرمان

حسینعلی سعادتی راد درباره اجرایش در جشنواره گفت: در این برنامه لالایی را برای هموطنانم در كرمان كه به مقام شهادت رسیدند اجرا كردم. ما می‌خواهیم معرف موسیقی اصیل ایران به نسل آینده باشیم و شكل‌گیری این اتفاق ملزم به حمایت و همكاری دست اندركاران موسیقی و دلتمردان است.
اجرای دیگر این بخش كه در قالب گروه‌نوازی بود به موسیقی عربی اختصاص داشت و با همراهی گروه موسیقی «میسان» به سرپرستی باسم حمادی آغاز شد.

مرآتی پیش از اجرای این گروه گفت: گروه استاد باسم حمادی از گروه‌های شاخص منطقه است كه در این برنامه به معرفی موسیقی روستایی عربی می‌پردازند. موسیقی عربی هم مانند دیگر موسیقی‌های اقوام بخش مقامی و روستایی دارد. «عَل هوُدَلَك»،«بین العصر و المغرب»، «شِفته یمشی» و «یا عین» از قطعات اجرایی گروه باسم حمادی بود.

حمزه حتاچه‌پور، یونس حمادی، میثم حمادی و محمد حمادی از دیگر اعضای گروه «میسان» بودند كه این اجرا هنرنمایی كردند.

نقش مهم جشنواره در همگرایی و وحدت اقوام

باسم حمادی سرپرست گروه موسیقی «میسان» اظهارداشت: ما می‌توانیم به واسطه موسیقی فرهنگ و آیین خود را به جهانیان معرفی كنیم و امروز به این جشنواره آمده‌ایم تا نمادی از فرهنگ اقوام ایران را به هموطنان معرفی كنیم. در این برنامه نمادی از حماسه، كرم، بخشش و وفاداری های مردم استانمان نسبت به سرزمینشان را روایت كردیم و علاوه برآن توانستیم بعضی از سازهای اصیل منطقه را كه قدمتی كهن دارد به نمایش بگذاریم.

وی گفت: برای حفظ موسیقی اقوام ایران به ویژه موسیقی عرب، طبیعتا با اشعاری كه می‌خوانیم و لباسی كه می‌پوشیم برای نسل آینده اعتماد به نفس ایجاد می‌كنیم و تا زمانی كه این اصالت‌ها و هویت فرهنگی در موسیقی حفظ شود، می‌توانیم در مقابل تهاجم فرهنگی بایستیم و مقابله كنیم.
سرپرست گروه موسیقی «میسان» افزود: درباره جشنواره موسیقی نواحی ایران باید بگویم، اقوام در ایران گسترده هستند و این زیبایی و تنوع در كنار یگدیگر قرار گرفتند و رنگین كمانی از فرهنگ و هنر ایران را به نمایش می‌گذارند. این جشنواره می‌تواند در همگرایی و وحدت اقوام نقش بسیار مهمی داشته باشد. ما همه ایرانی هستیم و در یك تالار، فرهنگ ایرانی را به نمایش می‌گذاریم.

اجرای سوم با هنرمندی استاد شفیع خالدی كیمنه‌ای برگزار شد و فرزند استاد پیش از اجرا ضمن تشكر از برگزاركنندگان جشنواره شانزدهم موسیقی نواحی ایران در جملاتی بیان كرد: ابتدا جا دارد، یادی كنیم از شهدای عزیز شهر كرمان، كه در یك اقدام كور تروریستی روح ما را جریحه‌دار كردند.

وی به معرفی پدرش استاد خالدی پرداخت و افزود: استاد شفیع خالدی كیمنه‌ای یكی از هنرمندان بزرگ كردستان و اورامانات است. این هنرمند بزرگ متولد سال 1320 است و در 82 سالگی با علاقه‌مندی بسیار برای حضار و اهالی موسیقی اجرا می‌كنند. ایشان یكی از بارزترین و نادرترین هنرمندان است كه صدایش از گذشته تا به امروز هیچ تغییری نداشته است. مقام‌هایی كه در این برنامه اجرا می‌شود از نواها و موسیقی‌های اوستایی كشورمان و مختص زاگرش‌نشینان است.

سپس استاد شفیع خالدی كیمنه‌ای روی صحنه حاضر شد و «مقام سیاه‌چمانه»، «مقام گوشی» و «مقام چیپله» را برای حاضران اجرا كرد.
شفیع خالدی كیمنه‌ای درباره جشنواره موسیقی نواحی اظهارداشت: طی این سال‌ها این انتظار وجود داشت كه جشنواره موسیقی نواحی ایران مانند دوره‌های گذشته خود رنگ و بوی خود را احیا كند و در زمینه اشاعه و توسعه موسیقی ملی كشورمان تلاش بیشتری صورت بگیرد. جای خوشحالی است دوستان در جشنواره به ویژه دبیر جشنواره این اتفاق را ممكن كردند و این جشنواره به صورت منطقه‌ای برگزار شد و اتفاق خوبی بود و بار دیگر جشنواره موسیقی نواحی ایران احیا شد و امیدواریم این اتفاق تداوم داشته باشد تا موسیقی فاخر كشورمان به جایگاه واقعی خود برسد.

بخش بعدی شب نخست شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران به موسیقی كُردی به سرپرستی هاوره شاهین‌پور نوازنده دهل و دایره و با خوانندگی رحمان اولام اختصاص داشت.

دبیر جشنواره در معرفی این اجرا گفت: موسیقی كُردی از تنوع موسیقایی بسیاری برخوردار است. بخشی از كاروان این موسیقی به نام هورامانا یك شاخصه موسیقایی است كه در كشورهای ایران و عراق، سوریه و تركیه نیز وجود دارد. موسیقی كُردی مكریانی هم یكی از شاخصه‌های موسیقی كُردی با ویژگی‌های مخصوص به خود است.

«سورَگووُل»،«دابینه چِشرنا نه كهَ م»،«ئه ویار»، «یَه زنَه و یَه زِن»، «ته سكه و ته نِك تَه نكی» از قطعات این گروه بودند كه به اجرا درآمد
هاوره شاهین نیز در این جشنواره اظهار داشت: برای حفظ موسیقی اقوام ایران باید اصالت سازها را نگاه داریم و نوع نواختن آن نباید به گونه‌ای باشد كه از اصالت خود دور شود. درباره جشنواره موسیقی نواحی هم باید بگویم جشنواره فوق العاده‌ای است و فرصتی برای در كنار هم قرار گرفتن تنوع موسیقایی كشورمان است. ما هنرمندان موسیقی اقوام ایران دور از هم زندگی می‌كنیم بنابراین جشنواره فرصتی است تا در كنار هم باشیم.

در اجرای دیگر جشنواره، نوبت عاشیق‌ها و موسیقی عاشیقی بود كه با همراهی گروه موسیقی سنتی «درنا» و با هنرمندی استاد عاشیق ایرج خداوردی نوازنده ساز قوپوز همراه بود. در این اجرا محمد بختیاری و حسن قنبری نیز هنرنمایی كردند.
این هنرمند گفت: در جای‌جای ایران می‌توان مثال‌هایی را برای عناصر شبكه كلاسیك در نظر گرفت. بخشی‌ها و عاشیق‌ها نمونه‌هایی از این دست هستند كه در حوزه فعالیت آنها جغرافیا را در نظر نمی‌گیرند. مثلا در آذربایجان غربی ترك‌ها و كردها موسیقی مشترك و سازهای مشتركی دارند. به عنوان نمونه ما سازی داریم كه در تركی «نرمه‌نای»، در كردی «بالابان» و در زبان ارمنی «دودوك» نام دارد.

وی افزود: بزرگانی هستند كه در فرهنگ‌های مختلف نقش اسطوره پیدا كرده‌اند؛ اسطوره‌ها چندان دور نیستند و در موسیقی هم بسیاری از این اسطوره‌ها هنوز زنده هستند. در بلوچستان، خراسان، آذربایجان، خوزستان، هرمزگان و… اسطوره‌های زیادی داریم كه بر اساس نبوغ خود دست به خلاقیت زدند؛ این نبوغ از بیرون نمی‌آید و از درون هنرمند نشأت می‌گیرد. چیزی كه به اصالت برمی‌گردد. اصالت یك عنصر بیشتر ندارد و عنصر اصلی آن همان نبوغ است؛ برای مثال «بتهوون» همیشه آدم خاصی بوده است كه دو دوره مهم موسیقی یعنی كلاسیك و رومانتیك را به او نسبت می‌دهند؛ باید گفت تنها چیزی كه در بتهوون باعث پیشرفت شده، نبوغش بوده است.

مرآتی در بخش دیگری از سخنانش به واژه‌شناسی موسیقی نواحی ایران پرداخت و درباره واژه موسیقی، موسیقی نواحی، محلی یا قومی و واژه‌هایی با معانی متفاوت در فرهنگ‌ها صحبت كرد.

بخش دوم این نشست پژوهشی نیز به پرسش و پاسخ اختصاص داشت و این در حالی بود كه دانشجویان موسیقی استقبال زیادی از این نشست پژوهشی كرده بودند و سوالات و نقطه‌نظرات خود را با مرآتی مطرح كردند.

مرحله ملی شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران از 16 تا 18 دی‌ماه به دبیری محمدعلی مرآتی و در یك گستره ملی به‌ همت دفتر موسیقی معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، توسط انجمن موسیقی ایران و با مشاركت بنیاد رودكی در حال برگزاری است و 19 دی‌ ماه نیز تالار رودكی میزبان آیین اختتامیه این رویداد ملی خواهد بود.

«من بورا گلمزدم»، «پناه شَشَنگیسی»، «دل دیوانه»و«لشكری» از قطعات اجرایی این گروه بودند.
مرآتی در معرفی این موسیقی بیان كرد: موسیقی عاشیقی در جای‌جای ایران از خراسان تا آذربایجان و حتی كشورهای اطراف وجود دارد و شنیده می‌شود و یكی از موسیقی‌هایی است كه به آن فرا قومیتی می‌گوییم‌.

اجرای آخر شب گذشته نیز به تنبورنوازان كرمانشاه اختصاص داشت كه با سرپرستی ‌عادل كمالی مقام‌دان و نوازنده تنبور همراه بود. طاهر شیرویی، علی كمالی، سپهر ذوالنوریان، سهند سلیمی و محمد امامی از دیگر اعضای این گروه بودند.

مرآتی در معرفی این گروه گفت: موسیقی اقوام ایران شامل چند نوع موسیقی است كه برخی از آنها در رابطه ژنتیك با موسیقی دستگاهی قرار نمی‌گیرد؛ مانند موسیقی تنبور، موسیقی بلوچی، موسیقی سیاهچمانه، موسیقی موره و... كه در این كارگان ژنتیك قرار ندارد.

دبیر شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران افزود: موسیقی تنبور دارای پرده‌بندی دقیق و قدمتی كهن است كه در منطقه كرمانشاه در یك روایت خیلی اصیل همچنان تا به امروز باقی مانده كه خاندان هنر و تنبور آن را اجرا می‌كنند كه یكی از خاندان‌های شاخص آن خاندان استاد عادل كمالی است. در این اجرا تمامی كار بر اساس مقام‌گردانی است كه بخش اول سر آغاز روایت مقام باباحیدر، مقام جلو شاهیِ سحری، مقام باباقائوسی به روایت جیحون‌آباد، مقام چویی رَزباری، آواز پیش‌روی و مقام شاه و بخش دوم مویه و مورخوانی به صورت جمعی و مقام طبل یار داود و حقاحقا است.
همچنین نخستین نشست پژوهشی مرحله ملی شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران عصر روز گذشته- 16 دی ماه- با سخنرانی محمدعلی مرآتی دبیر جشنواره كار خود را آغاز كرد.

دبیر شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران در ابتدای این نشست با محكوم كردن حمله تروریستی در كرمان، برای بازماندگان آرزوی تسلی خاطر و آرامش كرد و اظهارداشت: در نخستین نشست پژوهشی درباره «تحلیلی شناختی در موسیقی نواحی ایران؛ موسیقی قومی، فراقومیتی یا شبه كلاسیك» صحبت خواهیم كرد.

وی گفت: در واقع می‌خواهیم ببینیم كه چگونه مردم ایران و اقوام مختلف در یك پدیده موسیقی به اجماع می‌رسند و در پهنه ایران زمین در كنار یكدیگر، موسیقی فراقومیتی را به زبان‌های مختلف درست كردند.
مرآتی اظهارداشت: ما در ایران برای ارائه و تعریف موسیقی قومی از واژه‌های مختلفی استفاده می‌كنیم. هر چند كه بیش از 40 سال است از واژه «موسیقی نواحی» برای تعریف این مفهوم استفاده می‌شود كه بنده ابتدا اصلا با این واژه موافق نبودم اما طی چند سال اخیر پی به حقیقتی بردم كه موضوع سخنرانی امروز من است.

وی افزود: اقوام بر اساس پدیده‌های زیبایی‌شناسی، خودشان موسیقی مشتركی درست كردند كه البته همجواری در آن نقش زیادی داشته است. آنها در اوج یك پدیده موسیقایی به یك واژه مشخص رسیدند؛ مثل موسیقی بخشی كه در یك پهنه فرهنگی شكل گرفته و كاملا فراقومیتی محسوب می‌شود.

این اتنوموزیكولوگ در ادامه سخنانش از مفهوم موسیقی كلاسیك در موزیكولوژی معاصر، ویژگی‌های موسیقی نواحی ایران در منطقه، واژه پیشاكلاسیك و موسیقی بخشی‌های شمال خراسان (چند قومیتی) صحبت كرد.

مرآتی بیان كرد: رابطه ژنتیك و اندام‌واری بین موسیقی فولكلور و ردیف‌دستگاهی ما وجود دارد كه می‌تواند با دقت تعریف و بررسی شود.

وی در بخش دیگری از سخنانش با ارائه تعریفی از نوابغ موسیقی اظهارداشت: ملاك ما در جشنواره‌ها «نوابغ» هستند؛ نوابغی كه توسط هنرمندان همان منطقه انتخاب می‌شوند. این نوابغ هستند كه اجازه تغییرات در موسیقی را دارند؛ زیرا مرزهای صوتی را بلد هستند و به درستی می‌شناسند.