عرصه تولید آثار موسیقایی مرتبط با مضامین و رویدادهای مذهبی و اعتقادی همواره جزو پرطرفدارترین و در عین حال پرچالش‌ترین عرصه‌های فرهنگی هنری كشورمان بوده است كه طی سال‌های متمادی دوشادوش سایر فعالیت‌های فرهنگی هنری مرتبط با این موضوع مورد توجه مخاطبان و هنرمندان قرار گرفته است.

تولیدات این حوزه اگر چه همواره در معرض اتهام‌های فراوان از جمله «سفارشی بودن» قرار داشته‌اند اما به دلیل حس و حال موجود در آن‌ها كه برگرفته از باورها و اعتقادات نهفته در ضمیر بسیاری از مخاطبان بالقوه است، در اغلب موارد فعالیت در این حوزه را با استقبال هنرمندان مواجه كرده است.

همزمان با ایام سوگواری سیدالشهدا (ع) بر آن شدیم تا بار دیگر با نگاهی اجمالی به تولیدات موسیقایی مختلف مرتبط با قیام عاشورا در كشورمان در قالب‌های گوناگونی چون آلبوم، موسیقی متن فیلم و سریال، اجرای زنده و مواردی از این دست داشته باشیم.

در این چارچوب آنچه مورد توجه قرار گرفته و می‌گیرد، صرفاً مرور و یادآوری آثار برجسته حوزه موسیقی «عاشورایی» است كه در سال‌های دور و یا نزدیك تولید و در بازار موسیقی عرضه شده‌اند. آثاری كه طبیعتاً برخی از آن‌ها از درجه كیفی ممتاز برخوردار بوده‌اند و شاید برخی دیگر با انتقاداتی هم در موعد انتشار به لحاظ موسیقایی و محتوایی مواجه بوده‌اند اما همه در یك وجه اشتراك دارند و آن ماندگاری در حافظه جمعی دل‌بستگان اباعبدالله (ع) است.

در بیست و ششمین قسمت از سلسله گزارش‌های «روایت مهر از نواهای عاشورایی» كه همچون دوره‌های گذشته طی ایام محرم و صفر پیش روی مخاطبان قرار می‌گیرد، به سراغ موسیقی متن یك فیلم مستند داستانی به نام «كربلا جغرافیای یك تاریخ» با آهنگسازی مجید انتظامی رفتیم كه در اوایل دهه نود به كارگردانی داریوش یاری و تهیه كنندگی حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی تولید شد و توانست تبدیل به یكی از مهم‌ترین و پرمخاطب‌ترین مستندهای داستانی پیرامون واقعه كربلا طی سال‌های اخیر لقب بگیرد.


در توضیح این مستند آمده است: «مستند «كربلا جغرافیای یك تاریخ» از ابتدا تا انتها حرفش همان است كه عنوانش. این مستند با شروع واقعه تاریخی خروج امام حسین (ع) از مكه به مدینه و سپس كربلا نه فقط یك واقعه كه به شكلی موازی با آن یك فرهنگ، شور و شعور را هم روایت می‌كند. داریوش یاری كارگردان این فیلم مستند تلاش كرد تا در این مستند دو گروه را با هم پیوند زند، دسته اول عاشقان حسین كه هر ساله در محرم و صفر در زیر بیرقش حركت می‌كنند و در اقصی نقاط ایران و كشورهای اسلامی به آیین عزاداری او مشغول می‌شوند اما ممكن است كمتر از چگونگی رخ دادن این واقعه و مسایل تاریخی آن باخبر باشند و دسته دیگر آنها كه تاریخ واقعه را بارها ورق زده‌اند اما كمتر با این حركت آیینی مردمی همراه می‌شوند.»

كارگردان این مستند بهمن ماه سال 1393 بود پیرامون محتوای این مستند داستانی كه در آن شهاب حسینی نیز به عنوان راوی حضور دارد، توضیح داد: «- پیوند اولیه من با این موضوع شاید به یك سالگی بازگردد كه لباس سقا را بر من پوشاندند و در وسط دسته عزاداری حسینی گذاشتند، این موضوع با من در این سال‌ها زندگی كرده است. درواقع ساخت این فیلم به جنس زندگی خود من تعلق دارد، كه در آن بزرگ شدم و خودم بعد از سن بلوغ مثل شخصیت یكی از فیلم‌هایم با نام «دخیل» آن را انتخاب كردم. […] این فیلم مستند داستانی نیست كه اگر بود من باید لحظات تاریخ را همان گونه تعریف می‌كردم كه در تاریخ آمده است اما من طبق مستندات واقعه اصلی را شرح دادم و به طور مثال نشان دادم كه امام را زمانی به شهادت رساندند كه تنها بود و اما نحوه این شهادت را خودم روایت كردم چراكه به نظرم اصل واقعه اهمیت دارد و نه جزییات بعدی و من می‌خواستم به گونه‌ای این مساله را نشان دهم كه امام حسین (ع) به عنوان قهرمان ذهنی مخاطب از میان نرود. مثلاً من نمی‌خواستم امام حسین (ع) را همانند آنچه كه در تعزیه‌های عربی وجود دارد نشان دهم.

یاری در بخش دیگری از گفتگوی خود بود كه درباره دیگر جزییات این مستند بیان كرد: در این فیلم تماشاگر برای یك بار با اینكه «چرا باید واقعه عاشورا اتفاق می‌افتاد» رو به رو می‌شود و اینكه در كمتر از 50 سال بعد از پیامبر چه اتفاقاتی برای اسلام رخ می‌دهد كه عمر بن سعد فرزند كسی كه اولین تیر را برای اسلام پرتاب می‌كند در برابر نوه پیامبر می‌ایستد. اگر مخاطب بفهمد كه چه بلایی بر سر اسلام آمده است می‌تواند درك كند كه چرا امام حسین (ع) قیام می‌كند او قیام را برای نجات دین خود آغاز می‌كند و حركتش با خروج از مكه شروع می‌شود. اینها مسایلی است كه در این فیلم مطرح می‌شود و جنبه‌هایی تاریخی دارد. از جمله موارد دیگری كه این فیلم به آنها اشاره می‌كند اولین‌هایی است كه در طول تاریخ در پی این واقعه رخ داده است. مواردی كه امروز می‌تواند برای زائر كربلا هم جالب باشد. مثلاً اینكه اولین زائر كربلا چه كسی است یا اولین كسی كه برای امام حسین (ع) نذر داد چه كسی بود.

اما یكی از عواملی كه بر جذابیت این مستند اضافه كرد و توانست فضای هنری اثر را در قالبی موثر به فضای محتوایی و اعتقادی آن پیوند دهند، موسیقی متن اثر به آهنگسازی مجید انتظامی به عنوان یكی از مهم‌ترین و مولف ترین آهنگسازان سینمای ایران بود، كه توانست حال و هوای متفاوتی را به این فضای متفاوت ارائه دهد.

مركز موسیقی حوزه هنری ناشر این اثر در بروشور این آلبوم نوشته است: كربلا جغرافیای یك تاریخ است. تاریخی كه آیینه رستاخیز آزادگی و حق طلبی در برابر ستمگران است. آیینه‌ای كه چهره نمایی برای دادخواهان و ظلم ستیزان است. آیینه‌ای كه نور حق و حقیقت را به جهان می‌تاباند تا عالم را ظلمت بیداد فرانگیرد و در این راه چه حنجره‌های كه برای حق گویی و استكبارستیزی سرخ نشده‌اند تا ندای حق طلبی هیچ گاه خاموش نشود.

پس از طلوع درخشان انقلاب شكوهمند اسلامی ایران هنر عاشورایی در سایه تلاش مجدانه و بی دریغ هنرمندان دلباخته فرهنگ عاشورا و رهروان حقیقی آزادی و با همراهی نهادهای همچون حوزه هنری انقلاب اسلامی بیش از پیش جلوه‌گر شد و تلالویی عالم تاب یافت.

مركز موسیقی حوزه‌ی هنری برای ارج نهادن به هنر شریف عاشورایی و همراهی و گام زدن در این مسیر خطیر، با در نظر داشتن نیازهای امروز و تلاش برای معرفی هرچه بهتر آثار فاخر هنری به مخاطب، بر آن بوده است تا هر سال اثری متعالی با محوریت عاشورا منتشر كند. از این رو، پس از تولید فیلم ارجمند «كربلا، جغرافیای یك تاریخ»، به همت معاونت سینمایی حوزه هنری، مركز موسیقی این فرصت را غنیمت دانست تا موسیقی ارزشمند آن را در قالب لوح فشرده پیشكش علاقه مندان كند. باشد كه این اثر هنری پاسخی به علاقه و تقاضای مشتاقان فرهنگ عاشورایی و موسیقی ایرانی باشد.»

علی تفرشی و مریم ابراهیمی اواگران، شهرام ركوعی، علی تفرشی و مهرداد ناصحی، جمیله پولادی‌ها، ویدا محمودی و الهام نورانی هم آوایان، علی رحیمیان، ارسلان كامكار، نیما زاهدی، میلاد عالمی و علی جعفری پویان (نوازندگان ویولن)، مازیار ظهیرالدینی و پویا خوش آهنگ (نوازندگان ویلون آلتو)، كریم قربانی و مهرداد عالمی (نوازندگان ویلونسل)، پورنگ پورشیرازی (كنترباس)، پاشا هنجنی (نی)، پریچهر خواجه (قانون)، شهرام غلامی (عود)، ناصر رحیمی (فلوت)، فرزاد بیژنی و میلاد عباسی (نوازندگان هورن)، حسین شریفی (ترومبون)، هومن نامداری (كلارینت) و كورش بزرگ پور (سازهای كوبه ای) گروه اجرایی این آلبوم را تشكیل می‌دادند.

به هر ترتیب آنچه از موسیقی مستند داستانی «كربلا جغرافیای یك تاریخ» پیش روی مخاطبان قرار گرفته، توجه به مولفه‌های تولید آثار موسیقایی است كه در حوزه نواها و آوای مرتبط با واقعه عاشورا می‌تواند دربرگیرنده ابعاد مهمی باشد. شرایطی كه به واسطه حضور هنرمند ممتازی چون مجید انتظامی می‌تواند در زمره آثار ماندگار این حوزه قرار گیرد.