عرصه تولید آثار موسیقایی مرتبط با مضامین و رویدادهای مذهبی و اعتقادی همواره جزو پرطرفدارترین و در عین حال پرچالش‌ترین عرصه‌های فرهنگی هنری كشورمان بوده است كه طی سال‌های متمادی دوشادوش سایر فعالیت‌های فرهنگی هنری مرتبط با این موضوع مورد توجه مخاطبان و هنرمندان قرار گرفته است.

تولیدات این حوزه اگر چه همواره در معرض اتهام‌های فراوان از جمله «سفارشی بودن» قرار داشته‌اند اما به دلیل حس و حال موجود در آن‌ها كه برگرفته از باورها و اعتقادات نهفته در ضمیر بسیاری از مخاطبان بالقوه است، در اغلب موارد فعالیت در این حوزه را با استقبال هنرمندان مواجه كرده است.

همزمان با ایام سوگواری سیدالشهدا (ع) بر آن شدیم تا بار دیگر با نگاهی اجمالی به تولیدات موسیقایی مختلف مرتبط با قیام عاشورا در كشورمان در قالب‌های گوناگونی چون آلبوم، موسیقی متن فیلم و سریال، اجرای زنده و مواردی از این دست داشته باشیم.

در این چارچوب آنچه مورد توجه قرار گرفته و می‌گیرد، صرفاً مرور و یادآوری آثار برجسته حوزه موسیقی «عاشورایی» است كه در سال‌های دور و یا نزدیك تولید و در بازار موسیقی عرضه شده‌اند. آثاری كه طبیعتاً برخی از آن‌ها از درجه كیفی ممتاز برخوردار بوده‌اند و شاید برخی دیگر با انتقاداتی هم در موعد انتشار به لحاظ موسیقایی و محتوایی مواجه بوده‌اند اما همه در یك وجه اشتراك دارند و آن ماندگاری در حافظه جمعی دل‌بستگان اباعبدالله (ع) است.

در بیست و سومین قسمت از سلسله گزارش‌های «روایت مهر از نواهای عاشورایی» كه همچون دوره‌های گذشته طی ایام محرم و صفر پیش روی مخاطبان قرار می‌گیرد، به سراغ پروژه‌های موسیقایی «دشت كربلا»، «داغ ازلی»، «عطش و آتش» و «كوی طبیب» با نوای حاج صادق آهنگران رفتیم كه سال‌های گذشته در قالب پروژه‌های ویژه ایام سوگواری محرم و صفر در دسترس مخاطبان قرار گرفت.

محمدصادق آهنگری كه برای مردم ایران به نام «حاج صادق آهنگران» معروف است، بی‌تردید یكی از مداحان سرشناس دوران دفاع مقدس است.

حاج صادق در اهواز به دنیا آمد و همان جا بزرگ شد ولی اصالتاً دزفولی است. وی مداحی را از نوجوانی و با خواندن در هیات‌ها آغاز كرد. وی در زمان انقلاب اسلامی ایران شعارگو بود و پس از انقلاب به فعالیت در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی پرداخت.

این ذاكر اهل بیت در جبهه به خواندن دعاهای بین نماز، دعاهای كمیل، خواندن در سینه زنی‌ها و خواندن در هنگام عملیات‌ها می‌پرداخت. اولین نوحه‌ای كه از وی به صورت سراسری پخش شد٬ نوحه «ای شهیدان به خون غلتان خوزستان درود» سروده حبیب الله معلمی بود كه در جماران و در حضور پیر جماران امام خمینی (ره) خوانده شد و در همان روز چندبار از تلویزیون پخش شد. در این بین آثاری چون «ای لشگر صاحب زمان آماده باش» و «با نوای كاروان» از شناخته‌شده ترین نوحه‌های حاج صادق است كه می‌توان به آن اشاره كرد.

«دشت كربلا – 1388»؛ شنیدن یك كار متفاوت از حماسه خوان جبهه‌ها

پروژه «دشت كربلا» به نوعی یكی از اولین مجموعه‌های پیشرو در تولید آثار موسیقایی مرتبط با ایام سوگواری حضرت اباعبدالله بود كه به واسطه حضور آهنگساز شناخته شده‌ای چون سید محمد میرزمانی و مداح سرشناس و خاطره سازی چون حاج صادق آهنگران توانست در زمان خود با استقبال خوبی از سوی مخاطبان مواجه شود.

شرایطی كه به نوعی راه را برای ساخت چنین آثاری كه در آن یك نوحه خوان معروف و سرشناس هم نوای با موسیقی آثاری را در تجلیل از شهدای بزرگوار كربلا ارائه می‌كند و در راه آهنگسازان و هنرمندانی هم هستند كه به واسطه توانمندی‌ها و آگاهی‌های علمی در حوزه موسیقی دارند در ارتقای كیفیت چنین آثاری تلاش می‌كنند، هم پای این ذاكران باشند.

«حضرت قاسم (ع)» با شعر اسماعیل امینی، «حضرت علی اصغر (ع)»، «حضرت علی اكبر (ع)» و «وداع» با اشعاری از فاضل نظری، «علمدار» با شعری از عبدالرضا رضایی نیا، «ذوالجناح» با شعری از محمدجواد غفورزاده و «دشت كربلا» حجت الله اباذری آثاری بودند كه در این آلبوم گنجانده شده‌اند.


«عطش و آتش – 1390»؛ ادامه تجربه‌های موسیقایی حاج صادق برای عاشورا

دو سال بعد از انتشار آلبوم «دشت كربلا» بود كه سید محمد میرزمانی به عنوان یك آهنگساز كاربلد عرصه موسیقی، همراه با حاج صادق پروژه دیگری را با موضوع حضرت سیدالشهدا و واقعه عاشورا پیش روی مخاطبان قرار می‌دهند.

«عطش و آتش» عنوان این پروژه موسیقایی بود كه در قالب قطعاتی با نام‌های «خونخواهی آب»، «مثنوی نی نامه»، «سهم قاسم»، «مهرنماز فلك»، «یك دشت كشته»، «یا نعره زنید یا بگریید» در دسترس دوستداران و عزاداران حضرت امام حسین (ع) قرار گرفت.

اثری برگرفته از سلیقه‌های موسیقایی یك آهنگساز برخاسته از موسیقی دانشگاهی كه در آن سال‌ها و این سال‌ها فعالیت‌های متعددی را در عرصه ساخت آثار موسیقایی انقلابی و آیینی انجام داده بود و حالا به واسطه حضور یك صدای منحصر به فردی كه بدون تردید مخاطب را یاد حماسه‌های هشت سال دفاع مقدس می‌اندازد، اثری را پیش روی مخاطبان قرار داده كه از آن بوی متفاوت بودن می‌آید و می‌خواهد طرح نویی را در چارچوب ساخت آثار موسیقایی مرتبط با آیین‌های عاشورایی دراندازد.

«داغ ازلی – 1392»؛ به یاد سینه زنی‌های قدیمی در یك كار متفاوت

یكی دیگر از آثاری كه در دهه نود توسط حاج صادق آهنگران با موضوع ایام سوگواری شهادت حضرت سیدالشهدا در دسترس مخاطبان قرار گرفت، آلبومی به نام «داغ ازلی» بود كه به سال 1399 با آهنگسازی و تنظیم … منتشر شد.

«سلام بر حسین»، «شور حقیقت»، «ستاره های زخمی»، «شب عاشورا»، «من حسینم»، «تو با دل‌ها چه كردی»، «حضرت ابالفضل»، «چشم و چراغ» قطعاتی بودند كه در این آلبوم گنجانده شده‌اند. آلبومی كه به نسبت اثر قبلی آهنگران هم با حال و هوای نوای این نواگر حماسه هشت سال دفاع مقدس دربرگیرنده حس خاطره‌انگیز جبهه‌ها بود و هم دربرگیرنده تنظیمی متفاوت‌تر از پروژه پیشین این نوحه خوان بود كه تلاش كرده بود با سلیقه آن سال‌های مخاطبان جوان‌تر نیز همذات پنداری بیشتری پیدا كند.

بهره‌مندی از سبك‌های سینه زنی قدیمی عزاداران حسینی، استفاده از مولفه‌های موسیقی ایرانی، توجه به عناصر مرتبط با آثار موسیقایی اركسترال، استفاده از گروه كُر، سازبندی هایی كه دربرگیرنده حضور سازهای جهانی و ایرانی در كنار یكدیگر بود از جمله ویژگی‌های این آلبوم موسیقایی مرتبط با ایام سوگواری محرم و صفر بود.

«كوی طبیب – 1399» هدیه محرمی حاج صادق به عزاداران حسینی در ایام كرونا

پروژه دیگری كه با نوای نوستالژیك و كاملاً متفاوت حاج صادق آهنگران سال‌ها بعد از تولید آلبوم «دشت كربلا» پیش روی مخاطبان قرار گرفت، آلبومی به نام «كوی طبیب» با حمایت معاونت اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران و تهیه كنندگی و مدیریت تولید حبیب صبور از تهیه كنندگان شناخته شده و قدیمی موسیقی بود كه در شهریور ماه 1399 منتشر شد.

حبیب صبور تهیه‌كننده و مدیرتولید آلبوم «كوی طبیب» همان روزها بود كه در گفتگو با خبرنگار مهر درباره این آلبوم ویژه ایام سوگواری شهادت حضرت سیدالشهدا گفت: طبق برنامه‌ریزی‌هایی كه صورت گرفته بود با حمایت معاونت اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران آلبوم «طبیب عاشقان» با صدای حاج صادق آهنگران به‌صورت رایگان پیش روی مخاطبان عزیز قرار گرفته است. در این آلبوم بنده به عنوان تهیه‌كننده و مدیر تولید، حاج صادق آهنگران خواننده، قاسم صرافان شاعر و محسن نامدار به عنوان تنظیم كننده عوامل اجرایی را تشكیل می‌دادند. ضمن اینكه «كوی طبیب»، «علی اصغر»، «خواهر غم‌پرور»، «اتمام حجت»، «سرور و سالار دین»، «لبان تشنه»، «شام غریبان» قطعاتی هستند كه در این آلبوم گنجانده شده‌اند.

وی گفته بود: این آثار منتخبی از بازسازی نوحه‌های عاشورایی حاج صادق آهنگران در ایام دفاع مقدس و تولید چند اثر جدید است كه با موضوع شهادت حضرت سیدالشهدا (ع) و واقعه عاشورا در قالب یك آلبوم گردآوری شده است. البته هدف اصلی تولید اثر نیز تهیه یك مجموعه موسیقایی برای آن دسته از عزادارانی است كه در ایام كرونایی تمایل دارند به سهم خود سوگوار حضرت سیدالشهدا (ع) باشند و در منازل یا محل كار با این آثار ارادت خود را ابراز نمایند.


به هر ترتیب نوای حاج صادق آهنگران از آن دسته نغماتی است كه به واسطه صدای منحصر به فرد و خاطره سازی كه این ذاكر اهل بیت (ع) از دوران دفاع مقدس برای مردم ایران به جا گذاشته، دربرگیرنده حس و حال متفاوتی است كه تحت هیچ شرایطی نمی‌توان جایگزینی را برای این نواگر نغمات حماسی و عاشورایی تصور كرد. حس و حالی نوستالژیك كه همچنان یكه‌تاز خاطره‌سازی ها و خاطره بازی نسل دهه شصت از عزاداری محرمی است كه برای این نسل خیلی متفاوت‌تر از این دوران بود.