رادیو آوا - قصه خرمشهر آنقدر بزرگ و تكان دهنده است، آنقدر تاثیرگذار و الهام‌بخش است و آنقدر تاریخ‌ساز است كه تا چشم كار می‌كند در موردش كتاب‌ها نوشته شده، فیلم‌ها ساخته شده و آهنگ‌ها و سمفونی‌ها تصنیف شده است و هر كدام از این آثار به ذكر زوایایی از این دایره بی‌نهایت زاویه خرمشهر و 576 روز مقاومت زیر باران گلوله می‌پردازند. در این میان و به خاطر تعدد آثار خلق شده به ذكر موسیقی‌های برجسته برای این مهم می‌پردازیم و شرحی بر «حماسه خرمشهر» اثر آهنگساز سربلند انقلاب «مجید انتظامی» كه همواره نشان داد كه فارغ از نام هنری خانوادگی‌اش، خود نابغه‌ایست كه در برون و درون این مملكت همه به احترام و توانمندی‌ها و آثار اعجاب‌انگیزش كلاه از سر برمی‌دارند.


خرمشهر در آثار هنرمندان موسیقی كشور

خرمشهر بدون اغراق به جزئی از وجود تك تك ما ایرانی‌ها تبدیل شده و به هیچ عنوان نمی‌توان این كلیدواژه، این عضو حیاتی و این شهر را از گوشت، پوست و استخوان یك ایرانی جدا و منفك كرد. همه هم با آثاری كه برایش ساخته شده آشنایی داریم و خاطرات فراوان، از «ممد نبودی» گرفته كه از بخشوی بوشهری بنام «جهانبخش كردی زاده» نشات گرفت و جواد عزیزی شعر معروف ممد نبودی را روی این نغمه گذاشت و كویتی پور و حسین فخری هم آن را مشهور عالم كردند. «سمفونی خرمشهر» را می‌توان دومین اثر مهم و شناخته شده برای خرمشهر عنوان كرد. این اثر تحت آلبوم «سمفونی حماسه خرمشهر» ساخته مجید انتظامی است كه سال 91 توسط بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس تولید شد و به سرعت جای خود را در گوش و دل و جان مردم ایران باز كرد.

«نخل‌های بی‌سر» یكی دیگر از آثاری است كه اگر بخواهیم در سیر تاریخی آثار خلق شده برای خرمشهر برجسته‌ترین را ذكر كنیم، بی شك این اثر به دو دلیل مهم اول اینكه خواننده‌اش، محسن چاووشی از محبوب‌ترین خواننده‌های امروز كشور است و دلیل دیگرش نیز گیرایی و جذابیت اثر مذكور است كه پس از همان اولین بار شنیدن، مخاطب را مجذوب خود می‌كند ازاینرو «نخل‌های بی‌سر» در میان سیل عظیم آثار تولید شده برای خرمشهر، یكی از شاخ‌ ترین آثار تلقی می‌گردد.

«پوئم سمفونی‌های خرمشهر و حلبچه» آلبومی موفق و شاخص از گروه سرشناس كامكارها است كه یكی از آثار ماندگار موسیقایی در زمینه حماسه آزادسازی خرمشهر محسوب می‌شود. «خاك سرخ» زبان حال محمدرضا علیقلی از خرمشهر است. اثری كاملا منطبق بر حال وهوای خرمشهر دهه شصت، با شنیدن این اثرو دیدن صحنه‌ها و عكسهای خرمشهر آن روزگاران، آدمی خود را حی و حاضر در دهه شصت و بحبوحه درگیری‌های خیابانی خرمشهر می‌بیند. «خاك سرخ» یكی ازمجموعه‌های تلویزیونی محبوب سیماست كه سال 81 در قالب یك مجموعه 17 قسمتی به كارگردانی ابراهیم حاتمی كیا از شبكه اول سیما پخش شد. قطعه «خرمشهر» از علیرضا عصار نیز یكی از آثاری است كه بیشترین استقبال را از سوی مردم داشته است و تقریبا برای هر ایرانی آشناست و این اثر هم در بین چند اثر برتر در مورد حماسه خرمشهر قرار می‌گیرد.

«حاسه خرمشهر»نمونه آرمانی هنر متعهد

در بین این آثار برگزیده، شاید اگر بخواهیم تمام جوانب موسیقایی، مفهومی، ساختاری و مردمی یك اثر را در نظر بگیریم، بی شك اثر «حماسه خرمشهر» ساخته مجید انتظامی برگزیده برگزیده‌ها باشد و قابل بررسی و تعمق بیشتر. ازاینرو، نگاهی جزئی‌تر و مفصل‌تر بر این آهنگ و آهنگسازش می‌اندازیم.

مجید انتظامی زادهٔ 18 اسفند 1326 در تهران موسیقی‌دان، آهنگساز، نوازنده ابوا و مدرس موسیقی اهل ایران است. او از دههٔ 1350 برای بیش از 80 اثر سینمایی موسیقی متن نوشته‌است و با دریافت 4 سیمرغ بلورین برای فیلم‌های بای سیكل ران، روز واقعه، آژانس شیشه‌ای و دیوانه‌ای از قفس پرید مشتركاً به همراه حسین علیزاده و محمدرضا علیقلی برندهٔ بیشترین سیمرغ بلورین در بخش بهترین موسیقی متن جشنواره فیلم است. انتظامی از برگزیدگان هشتمین همایش چهره‌های ماندگار در سال 1389 است و در سال 1393 به عنوان جهادگر عرصهٔ فرهنگ و هنر نشان افتخار دریافت كرده‌ است. او فرزند عزت‌الله انتظامی بازیگر سینمای ایران است.

درباره موسیقی «حماسه خرمشهر»/ اجرای موزیكال آزادی

موسیقی «حماسه خرمشهر» دارای چهار موومان(بخش) است. در آغاز موومان اول، ویولن‌ها و ساز هورن به آرامی و به همراه آكوردهای ساده به بیان آرامش موجود در گستره شهر می‌پردازند و با برخاستن ترومپت و تیمپانی آرامش از شهر گریخته و جای خود را به هراس و اضطراب می‌سپارد. رفته رفته به وسیله ترومبون‌ها و سازهای زهی و در انتها هورن‌ها، این نوا اوج می‌گیرد تا آنجا كه هجوم بیگانگان به شهر در آن حس می‌شود.

سازهای زهی و چوبی به وسلیه كروماتیك‌هایی(نت‌های پیوسته كه شامل تمام پرده و نیم پرده‌ها می‌شوند) كه اجرا می‌كنند، راویان این حمله‌اند و سازهای مسی(برَس) و كوبه‌ای(درامز) به بیان خشونت بی‌حد و حصری كه بر خرمشهر رفته است، می‌پردازند. در این قسمت از هارمونی‌های پیچیده‌تری استفاده شده است. آكوردهای دی‌سونانس (نامطبوع) به همراهی كروماتیك‌های زهی و سازهای كوبه‌ای خشنوت مذكور را به اوج می‌رسانند و در پایان نخستین موومان به ضربه گانگ، خرمشهر اشغال می‌شود.

نوای آرام باس‌ها آغازگر موومان دوم این قطعه هستند. سپس ویولن‌ها به همراهی ناله خوانندگان كر از كوچ مردمان آواره و دردمند می‌گویند، از خاطرات عزیزان از دست رفته و دوری از خانه و كاشانه و آوارگی از شهر. ناله‌كُر به همراه اُبوا حاكی از بی‌گناهی و درماندگی مردم شهر است و آكوردها كم كم خبر از خاموشی شهر و ویرانه‌های خون‌آلود و پر دود آن می‌دهند. در انتهای این قسمت باس‌ها و تیمپانی و ضربه‌های كوتاه اركستر، نوید زندگی و خروش می‌دهند. مردم برخاسته‌اند و سازهای ضربه‌ای جنوب با سنج و با ریتمی شاد با همراهی سازهای كوبه‌ای و زهی نوید دستیابی مجدد به خرمشهر را سر می‌دهند.

در موومان سوم، مردم خود را آماده دفاع می‌سازند به امید آزادی خرمشهر. در این نوید ملودی و ویولن‌ها و ضربات سازهای مسی هم نوا فریاد می‌كنند. با سكوت سازهای ضربه‌ای و مسی، كنترباس و ویلنسل و آلتو به بیان ترس و خفقان دشمن می‌پردازند و این وهم رفته رفته اوج پیدا می‌كنند. تا اینكه شیپور حمله ایرانیان به صدا در می‌آید و در پی آن ترومپت‌ها و هورن‌ها و در انتها ترومبون و توبا نوای حمله در می‌آورند. كر نیز در ابتدا به صورت باس و سپس تِنور و بعد آلتو و سوپرانو با آكوردها، مقطع اراده مردم را در باز پس گرفتن شهر تداعی می‌كنند.

در موومان چهارم صف آرایی نیروهای خودی به وسیله سازهای مسی و چوبی بیان و تصویرسازی می‌شود. حمله دفاعی آغاز می‌شود. سازهای ضربه‌ای، ترومبون‌ها و باس‌ها سخن از چگونگی حمله می‌رانند و صدای ترومپت‌ها و هورن‌ها فضای موسیقی را جان می‌بخشد. آكوردهای مطبوع این قسمت به نوعی به كار گرفته شده‌اند كه برای شنونده قابل درك باشند.

خط‌های كنتر پوآن با اجرای سازهای مسی و زهی و قابلیت سازهای چوبی بازپس گرفتن خرمشهر را ندا می‌دهند. در این بخش همراهی صدای تانك‌ها و مسلسل‌ها با موسیقی حكایت این نبرد سرنوشت ساز را در خود دارد و در انتهای موومان پایانی، فانفار پیروزی(یك موسیقی كوتاه، پرشور و حماسی كه به‌طور معمول توسط ترومپت‌ها یا سایر سازهای بادی برنجی اجرا می‌شود) به وسیله سازهای مسی اجرا می‌شود و صدای دف شادی این پیروزی را به اوج می‌رساند كه «خرمشهر آزاد شد».