ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با سپری كردن بیش از 4 دهه پا به قرنی تازه گذاشت؛ در این عمر سپری شده 44 ساله، آثار مختلفی با موضوعاتی متنوع از دفاع مقدسی، دینی، كمدی، اجتماعی و … تولید و در سالن‌های تئاتر به صحنه رفتند. برخی از این آثار بسیار جریان ساز بودند و برخی آثار خاطره‌انگیز و پرمخاطب.

شاید خالی از لطف نباشد مروری داشته باشیم بر آثاری كه طی دهه‌های 60، 70، 80 و 90 تولید و اجرا شدند، روندی كه این آثار برای تمرین و تولید طی كردند، گروهی كه در تولید و اجرای اثر حضور داشتند و دیدن تصاویر این اجراها اعم از عكس یا فیلم.

از این رو در گروه هنر تصمیم بر این شد كه از آغاز سال 1400 با جمع‌آوری اطلاعات مختلف اجراهای 4 دهه گذشته، مروری‌بر تولیدات تئاتر ایران در این بازه زمانی داشته باشیم كه این گزارش‌ها تا نیمه سال 1401 ادامه یافت و بعد از وقفه‌ای چند ماهه قرار بر این است كه از ابتدای سال 1402 این روند مجدداً ادامه پیدا كند.

در پنجاه و یكمین گام از مرور «چهار دهه خاطرات صحنه» سراغ نمایش «مهمانسرای دو دنیا» به كارگردانی سهراب سلیمی رفته‌ایم.

سهراب سلیمی از جمله بازیگران و كارگردان‌های با سابقه و شناخته شده تئاتر ایران است كه طی چند دهه فعالیت خود در آثار نمایشی متعددی از جمله «دایره گچی قفقازی» حمید سمندریان و «ریچارد سوم» داود رشیدی به ایفای نقش پرداخته و آثار مختلفی را هم در مقام كارگردان به صحنه برده است.

یكی از نمایشنامه نویسانی كه سلیمی با اجرای چند اثر نمایشی از او در معرفی هر چه بهتر این نویسنده و آثارش به جامعه تئاتر ایران نقش بسزایی داشته، اریك امانوئل اشمیت است.

«خرده جنایت‌های زن و شوهری»، «نوای اسرارآمیز»، «مهمانسرای دو دنیا» و «عشق لرزه» آثاری از اشمیت فرانسوی هستند كه سلیمی به صحنه برد و با استقبال قابل توجهی از مخاطبان و منتقدان تئاتر همراه شدند.

«مهمانسرای دو دنیا» یكی از این آثار بود كه پاییز سال 1387 در سالن اصلی مجموعه تئاتر شهر روی صحنه رفت. علی سرابی، پردیس افكاری، محسن حسینی، نوید جهانزاده، مینا خسروانی، غزاله رشیدی، مینو زاهدی و علا محسنی بازیگران این اثر نمایشی بودند كه به حضور چند انسان در دنیایی برزخ‌گونه می‌پردازد.

سلیمی معتقد است كه اریك امانوئل اشمیت یك درام نویس جهانی است كه فلسفه و موسیقی را باهم فرا گرفت و با دانشی كه از این راه به دست آورده بود مسیر ادبیات را طی كرد.

وی در نشستی رسانه‌ای درباره دلایل علاقه خود به آثار اشمیت و ویژگی آن‌ها، یادآور شد: مهمترین نكته‌ای كه در آثار او دریافت كردم، مساله عمق‌نگری در رابطه‌های انسانی بود كه به بهترین و زیباترین شكل ممكن برای مخاطب ارائه شده است. نگاه اشمیت نگاه عمیق انسانی است كه فلسفه‌های شرق و غرب را دنبال می‌كند و در همه لحظات به دنبال عشق است.

«مهانسرای دو دنیا» در زمان اجرای خود در جذب مخاطب موفق بود و نظر مثبت كارشناسان و منتقدان تئاتری را به همراه داشت.

یكی دیگر از ویژگی‌های اجرای نمایش «مهمانسرای دو دنیا» حضور حسین علیزاده نوازنده و آهنگساز مطرح ایران به عنوان آهنگساز بود و در واقع اولین تجربه حضور علیزاده بر صحنه تئاتر رقم خورد.

سلیمی در گفتگویی با خبرنگار مهر درباره همكاری با حسین علیزاده در نمایش «مهمانسرای دو دنیا» چنین گفت: كار علیزاده در «مهمانسرای دو دنیا» اثری نوین در عرصه آثار دراماتیك صحنه‌ای است. موسیقی ساخته شده به عنوان اثری شناور همراه متن است و نقش تقویت‌كننده دارد. حتی گاهی ما دنبال موسیقی حركت می‌كنیم. به طور كلی معتقدم موسیقی ساخته شده علیزاده یك اثر كلاسیك جهانی است.

حسین علیزاده نیز در آن ایام در نشستی رسانه‌ای درباره حضور به عنوان یك نوازنده و آهنگساز در تئاتر و همكاری با سهراب سلیمی و آهنگسازی «مهمانسرای دو دنیا» توضیح داد: درگذشته اینگونه همفكری‌ها در دانشكده‌ها و دیگر محیط‌ها انجام می‌شد اما امروزه چنین فضایی وجود ندارد، اگر هم وجود دارد، كلیشه‌ای است. وقتی یك گروه از نظر مادی و معنوی تأمین شوند، می‌توانند در كنار هم برای آفرینش یك اثر تلاش كنند.

وی یادآور شد: وقتی علاقه سلیمی را به این نمایشنامه دیدم به خواندن آن ترغیب شدم. این نمایشنامه تأثیر زیادی برمن گذاشت و آرزو كردم در متون ایرانی هم عرفان به این سادگی و بدون شعار مورد توجه قرار بگیرد. آشنایی این نویسنده غربی با عرفان شرقی برایم بسیار جذاب بود.

سلیمی نیز در آن نشست درباره تجربه مشترك با حسین علیزاده، تأكید كرد: این نمایشنامه متنی جهان‌شمول دارد. قصه‌ای انسانی كه نشان می‌دهد در هر كجای دنیا، دغدغه انسان عشق است و شاید همین جادوی عشق بود كه پیوند من و حسین علیزاده را دراین نمایش سبب شد.

مهدی نصیری منتقد تئاتر در زمان اجرای عمومی «مهمانسرای دو دنیا» در بخشی از نقد خود در خصوص نمایش «مهمانسرای دو دنیا» چنین نوشت: «سهراب سلیمی كه پیشتر در حوزه كارگردانی آثار امانوئل اشمیت موفق نشان داده بود، این بار هم نمایش خوبی را با ساختار و شكل اجرایی موفقی روی صحنه برده است. سلیمی با كمك طراحی صحنه زیبا و كاربردی منوچهر شجاع، فضای صحنه‌اش را بر رویدادگاه نامشخص و پس زمینه‌های مبهم فضا منطبق كرده است.

حركت كلی صحنه و آرایش آن با استفاده از پرده‌های مات سفید رنگ (شیشه‌ها) به سمت بالا بر ابهت و عظمت فضا افزوده و خالی بودن آن از هرگونه ابزار دكور دارای نشانه و علامت ابهام و رازآمیزی صحنه را افزایش داده است.

این صحنه وسیع و خالی كه با پرده‌های طولی بزرگ آرایش یافته، دنیای گریزناپذیر و معلق را ترسیم كرده كه بیش از هر چیز ناتوانی و كوچكی آدم‌ها را در برابر عظمت و غلبه محیطی آن به رخ می‌كشند.

مات بودن پرده‌ها و قرار گرفتن آنها در كنار و روی هم هر چه بیشتر این ابهام را تكثیر كرده و بازی هر از گاه سایه‌ها در پشت آن، این ابهام و رازآمیزی را چندین برابر می‌كند. تنها راه گریز از همه عظمت و بی‌چیزی معلق فضا، آسانسوری در مركز انتهای صحنه است كه شخصیت‌ها از آن وارد یا خارج می‌شوند.

نورپردازی اجرا نیز در همین راستا با تركیب رنگ‌های سرد و محدود كردن آن در بخش‌هایی از صحنه كار كرد مضمونی محتوا و شرایط موقعیت را در وجه دیداری نمایش به خوبی در معرض ارتباط با تماشاگر قرار می‌دهد. صحنه زیبای خروج ژولین از آسانسور كه با جایگزین شدن آرام و تدریجی رنگ و شدت نور از سرد آبی به طلایی شدید همراه است، نمونه بسیار خوبی از كاركرد اجرایی نور در القای مفهوم است.

نمایش سهراب سلیمی مثل یك راز آغاز می‌شود و پس از بیان عاشقانه ایمان، مثل یك راز هم به پایان می‌رسد. در فرصت اندك تحلیل نمایش در این مطلب، مجالی برای بررسی همه جوانب و مؤلفه‌های اجرا فراهم نیست اما منصفانه نیست كه در كنار محاسن و ویژگی‌های «مهمانسرای دو دنیا» به بازی خوب علی سرابی در نقش ژولین كه با رعایت جزئیات بازی و همه جوانب درونی و بیرونی نقش همراه بود، به عنوان یكی از دلایل اصلی جذابیت و زیبایی لحن اجرا اشاره نشود.»

بر اساس نظر مخاطبان و منتقدان تئاتر «مهمانسرای دو دنیا» از آثار موفق تئاتری سال 87 بود كه علیرغم موفقیت در آن سال، یكی از آثار موفق تئاتر ایران در 4 دهه گذشته محسوب می‌شود.

این موفقیت حاصل كارگردانی قابل توجه سهراب سلیمی، حضور بازیگران توانا، طراحی صحنه و نور و همچنین حضور حسین علیزاده به عنوان آهنگساز اثر بود.

عكس از نیما علیزاده (آرشیو مجموعه تئاتر شهر) است.